Skírnir - 01.04.1999, Qupperneq 181

SKÍRNIR
ÍSLENSK ÞJ ÓÐERNISVITUND
175
Út úr þessum orðum einum sér er auðvelt að lesa að forréttinda-
hópurinn íslenski sé að reyna að taka sýsluumboðin og klaustra-
eignirnar frá handa sér og afkomendum sínum. En önnur atriði
bænarskrárinnar benda ekki til að hún sé samin einhliða í hags-
munaskyni fyrir þann hóp. Þar er fyrst farið fram á að hluti af af-
gjaldinu af Islandi renni til holdsveikraspítala, sem aldrei gátu
orðið annað en fátækrahæli á þessum tíma og hefðu því ekki
komið fyrirmannahópnum að miklu gagni. Síðan er beðið um að
landsetar á konungsjörðum fái lífstíðarábúð, „svo lengi þeir görð-
unum við makt halda og sínar skuldir og rétta afgift greiðuglega
gjalda [...]“.71 Hugsum okkur að fyrirmannahópurinn hefði beðið
um hið gagnstæða, að lífstíðarábúð á konungsjörðum væri af-
numin. Þá værum við ekki í vafa um að þar byggi að baki þröng-
sýn hagsmunagæsla þeirra sem færu með jarðarumboð fyrir kon-
ung og vildu vera sem frjálsastir að ráðskast með landseta hans.
Við mundum hiklaust nota þetta efnisatriði sem röksemd fyrir
því að túlka kröfuna um innlenda sýslumenn og klausturum-
boðsmenn sem hagsmunamál yfirstéttarinnar. Eg er ekki að reyna
að endurvekja rómantískar hugmyndir um órofa samstöðu Is-
lendinga um aldir; ég er aðeins að reyna að vekja efasemdir um
einhliða túlkun heimilda og ofurvald kenninga.
Ekki hefur verið kannað skipulega, svo að ég viti, að hve
miklu leyti íslenska kirkjan á síðmiðöldum leit á sig sem sérstaka
stofnun sem ætti að lúta stjórn innlendra manna. Svo mikið er þó
víst að sú hugmynd skýtur þar upp kollinum að betra sé að hafa
íslenska biskupa en útlenda. Þar má benda á Lárentíus sögu bisk-
ups sem segir frá því að biskup hafi á dánarbeði, árið 1331, skrif-
að erkibiskupi sínum og bent á „að betur mundi henta kirkjunni,
lærðum og leikum í Hólabiskupsdæmi, að hafa íslenskan biskup
en norrænan, sakir þess að þeim er kunnugri landsskapur".72
Til þess að enda þessa yfirferð yfir heimildaforðann sem næst
þar sem hún hófst má benda á kjörbréf Jóns biskupsefnis Arason-
ar, gefið út af 62 prestum á Hólum í Hjaltadal 18. ágúst 1522.
71 Alþingisbakur Islands I, 393-96. Stafsetning er færð til nútímahorfs.
72 Laurentíus saga biskups. Árni Björnsson bjó til prentunar (Reykjavík, Hand-
ritastofnun íslands, 1969), 140 (59. kap.). Stafsetning er færð til nútímahorfs.