Skírnir - 01.04.1999, Side 194

188
ÞÓRARINN HJARTARSON
SKÍRNIR
klausa Gunnars Smára Egilssonar. Hún er óvenju afdráttarlaust
orðuð, en innihaldið er í takt við tímann.
Stoltustu sjálfstæðishetjur okkar voru sótsvartir afturhaldsseggir. Þótt
barátta þeirra hafi fært ríkisvaldið til íslands þá viðhéldu hugmyndir
þeirra samfélaginu í greipum ófrelsis og ánauðar [...]. Þeir unnu nýlendu-
stríðið en sköpuðu jafnframt innlent vald sem var almenningi þungbær-
ara en nýlenduvaldið [...]. Hagsaga íslands er í mikilvægum þáttum ólík
sögu þeirra þjóða sem við viljum miða okkur við. Kapítalisminn varð hér
aldrei það afl sem hann varð á Vesturlöndum, hér náði hann aldrei að
verða svo óheftur að hann gæti breytt valdastrúktúr samfélagsins. Kapít-
alisminn fæddi ekki af sér nógu sterk borgaraleg viðhorf til að sjálfar
undirstöður kerfisins féllu. Samfélaginu var stjórnað með einskonar
neyðarrétti. Vegna yfirvofandi hættu - efnahagslegrar eða menningar-
legrar - voru allar hugmyndir um einstaklingsfrelsi lagaðar að hagsmun-
um heildarinnar. Hér skapaðist því aldrei margþætt nútímasamfélag.
Valdastéttirnar - bændahöfðingjarnir og seinna útgerðaraðallinn og
slettirekur þeirra í stjórnmálum og menningu náðu alltaf að beina frelsis-
þrá almennings eitthvað út í buskann; gegn Dönum, Könum, Bretum
eða hvers kyns erlendum áhrifum. Islenska sovétið hékk saman á óttan-
um gagnvart útlöndum [...]. Hver einasti raunverulegi og ímyndaði
valdapóstur í samfélaginu er eign stjórnmálaflokkanna. Hann er örlítill
þáttur í algjörri stjórn þeirra á samfélaginu. Og sem fyrr er þetta vald
rökstutt með nauðsyn varnarstöðu um veika stöðu lands og þjóðar.2
Gunnar Smári nefnir í þessari grein árið 1979 sem „vendipunkt í
hugarheimi Islendinga". Þá var aflagt álag á ferðamannagjaldeyri,
fólk fór að komast til útlanda og þegar það kom heim aftur
„hafnaði það sovétinu", hafnaði miðstýrðum verslunarháttum og
flestum tegundum íslensks iðnvarnings og allt var gefið frjálst.
Gunnar Smári er frísklega kjöftugur helgimyndabrjótur og skrif-
ar í blönduðum anda kratisma og anarkisma, en í efnahagsboð-
skapnum endurómar hins vegar frjálshyggjan.
Baksviðið: markaðsvœðing - hnattvaðing
Og þetta er dæmigert. Hávær kerfiskrítík með vinstra yfirbragði
er algjörlega á forsendum frjálshyggjunnar. Umræddur „vendi-
2 Gunnar Smári Egilsson. Fjölnir, 2. tbl. 1977, bls. 66, 67 og 69.