Skírnir - 01.04.1999, Side 203
SKÍRNIR
ENDURSKOÐUÐ ENDURSKOÐUN
197
of vanþróaður og bundinn við smábáta, í þilskipaútgerð hafi
Danir verið á eftir Islendingum.7 En þilskipaútgerð á vegum kon-
ungsverslunarinnar var þó reynd seint á 18. öld og gekk illa. Af
hverju braggaðist þilskipaútgerð illa fyrir 1830? Ekki er óeðlilegt
að álykta eins og Jón Sigurðsson, sem kenndi annars vegar um
peningaleysi landsmanna sjálfra og hins vegar fjarlægð stjórn-
valda frá vettvangi, þeirri staðreynd að framleiðsla og viðskipti
væru um of sniðin að dönskum hagsmunum og séð frá fjarlægum,
dönskum sjónarhól. Jón Sigurðsson áleit að það væri forsenda
þess að sigrast mætti á vanþróuninni að þjóðin réði málum sínum
sjálf. Hefðbundin söguskoðun hefur haldið fast við þá túlkun og
ég sé ekki að þung rök hafi komið fram gegn henni. Hinu hefur
síður verið svarað á sannfærandi hátt, af hverju þilskipaútgerðin
tók við sér upp úr 1830? Björn S. Stefánsson hefur sett fram í
spurnarformi athyglisverða tilgátu:
Var víðtæk sala biskupsstóls- og ríkisjarða, sem fram fór um aldamótin
1800, forsenda þess, að nógu margir framtakssamir menn ættu fasteign,
sem mátti veðsetja til kaupa á þilskipi, en þá fyrst gætu tilraunir með
slíka útgerð orðið til varanlegs árangurs?8
Ef svarið við þessu er já samræmist það því sem áður sagði um
hagstæð ytri skilyrði fyrir bændastéttina, sem gerðu hina efna-
hagslegu og pólitísku sókn hennar mögulega.
Snúum okkur þá að seinni spurningunni: Hverju áorkaði
þjóðernishyggjan? Túlkanir endurskoðunarsinna hafa vissulega
vakið andmæli meðal sagnfræðinga. Guðmundur Jónsson ritar:
[...] þjóðernisstefnan [lagði] hugmyndalegan grundvöll undir þjóðríkið
og þær stofnanir sem fylgdu sjálfstæðu hagkerfi. Fullvalda þjóðríki var
betur búið en hjálenda til þess að endurnýja framleiðslugögn og -skipu-
lag þjóðfélagsins, koma Islandi á svipað þróunarstig og var í nágranna-
löndunum.9
7 Jón Hjaltason. „Af bændum, vistarbandi og bílum." Vísbending, 19. tbl. 1997.
8 Björn S. Stefánsson. „Forsendur og fyrirstaða nýsköpunar." Saga, 26. árg.
1988, bls. 145.
9 Guðmundur Jónsson. „Þjóðernisstefna, hagþróun og sjálfstæðisbarátta."
Skírnir, 169. árg. vor 1995, bls. 92.