Skírnir - 01.04.1999, Síða 223

SKÍRNIR
UM „ÆÐRI VEGINN“ í VERKI RABELAIS
217
kvæði sem höfðu að geyma frásagnir af helstu afrekum hennar. Þannig
mátti segja frá æsku hennar eða elliárum, afkvæmum eða áum í nýjum
kvæðum þar sem lopinn var teygður í ýmsar áttir. Þótt Rabelais dragi
stundum dár að bókmenntum fyrri alda, þá er það í anda þeirra sem
hann skrifar söguna um Gargantúa, föður Pantagrúels, árið 1534, um
það bil tveimur árum eftir að frásögnin af ógurlegum dáðum og hreysti-
verkum sonarins kom út. I Gargantúa, sem og í þremur síðustu bókum
verksins, eru þorsti og drykkja enn meðal helstu þema Rabelais og þegar
litið er á verkið í heild kemur vægi þessa efnisþáttar skýrt fram.3 Drykkir
og drykkja umlykja frásögnina, allt frá eftirminnilegri fæðingu
Gargantúa, sem heimtar drykk um leið og hann lítur dagsins ljós, til vé-
fréttarinnar í hofi hinnar heilögu Flösku. Orð hinnar heilögu Flösku
heyrist í enda Fimmtu bókar, en aðdragandann má rekja aftur til Þriðju
bókar, þar sem hjónabandsvangaveltur Panúrgs hefjast. Panúrg vill
kvænast en kærir sig lítið um að verða kokkálaður. Honum er því mikið
í mun að fá að vita hvort tilvonandi eiginkona hans muni verða honum
ótrú eða ekki. Hann leitar svars víða án fullnægjandi árangurs og ákveð-
ur loks að vitja véfréttarinnar í hofi hinnar heilögu Flösku.4 Leitin að
hinu undursamlega Grali, sem rak riddara Arthúrs konungs frá hring-
borðinu og inn í dimman skóginn, er eflaust fyrirmyndin að hinni löngu
leit Panúrgs. Miðaldahöfundar, sem fetuðu í fótspor Chrétien de Troyes,
gerðu Gralið að kristnum kaleik sem aðeins Guðs útvaldi riddari gat
fundið. En hvert er hlutverk hinnar heilögu Flösku hjá Rabelais og hvað
hefur Panúrg upp úr erfiðinu?
Eftir viðburðaríka ferð kemur leiðangurinn á áfangastað. I hofinu er
fagur og vel gerður brunnur sem hofgyðjan býður þeim félögum að
drekka úr. AUir ferðalangarnir teyga silfurtært brunnvatnið og þykir það
einkar gott og ferskt. Hofgyðjunni finnst þeir samt ekki meta þennan
góða drykk sem skyldi og skrapar kverkar þeirra, góm og maga með
krásum og saltmeti þar til snarpur þorsti gerir vart við sig. Þá segir hún
þeim að með ímyndunaraflinu einu saman geti þeir breytt vatni í vín, og
það sem meira er um vert, í hvaða vín sem er. Þetta reynist rétt og segir
hofgyðjan það vera til merkis um óumdeilanlegan mátt Guðs. Hún spyr
síðan hver þeirra vilji heyra dóm heilagrar Flösku og Panúrg svarar um
hæl: „Ég [...] yðar auðmjúk lítil trekt.“ Hún leiðir hann skringilega upp-
3 Deilt hefur verið um hvort Rabelais sé höfundur Fimmtu bókar þar sem þessi
síðasti hluti verksins kom ekki út í heilu lagi fyrr en 1564, þ.e. ellefu árum eftir
dauða Rabelais. Líklegt má telja að fleiri en Rabelais hafi lagt hönd á plóginn
við gerð ritsins og að grunnur að Fimmtu bók hafi jafnvel verið Iagður áður
en Rabelais var allur.
4 Um ráðaleysi Panúrgs má lesa í grein Torfa H. Tuliniusar, „Kátleg speki
Rabelais. í tilefni af þýðingu Erlings E. Halldórssonar", Tímarit Máls og
menningar 54/4 (1993), bls. 51-57.