Skírnir - 01.04.1999, Page 225

SKÍRNIR
UM „ÆÐRIVEGINN" í VERKI RABELAIS
219
þótt þær fáist ekki án fyrirhafnar. Þessi samlíking, sem minnir á krafta-
verkið í Kana, er vissulega táknræn en sama má segja um þorstann sem
knýr þá félaga áfram. Orð Flöskunnar vísar beint í hinn þráláta „þorsta"
Panúrgs, sem honum ber að svala eins vel og hægt er. Afdráttarlaust svar
hennar nær þó langt út fyrir spurningu Panúrgs og gefur sterklega í skyn
að ef enginn maður getur lifað án þess að drekka, verður þeim þorsta
sem hér um ræðir ekki endanlega svalað.
En Iesanda Rabelais er ekki einungis boðið að beita dómgreind sinni
á hið andlega fóður sem hann lætur ofan í sig heldur einnig á verkið sem
hann hefur fyrir framan sig. Hann á að gæða sér á bókinni á sama hátt og
Panúrg í hofi hinnar heilögu Flösku til að skilja hana réttum skilningi,
því í margfrægum formála að Gargantúa tekur Rabelais skýrt fram að
verkið sé ekki eins auðskilið og halda mætti. Var Sókrates ekki ljótur að
utan en fagur að innan?, spyr höfundurinn og líkir heimspekingnum, og
verki sínu um leið, við litla krukku, skreytta að utan með „skrýtnum og
skemmtilegum fígúrum" sem eru í hróplegri mótsögn við hin fágætu og
undursamlegu lyf sem krukkan inniheldur.
Þess vegna er það að þið þurfið að opna þessa bók og meta gaum-
gæfilega hvað hún hefur að geyma. Þá munuð þið komast að því að
lyfjaefnin í krukkunni eru eðalli miklu en útlit hennar bendir til; það
er að segja að efnið sem fjallað er um er ekki eins galið og titillinn á
kápunni gefur til kynna.
En jaínvel þótt ykkur þyki efnið eftir orðanna hljóðan næsta kát-
legt, í fullkomnu samræmi við titilinn, þá megið þið samt ekki láta
glepjast, eins og heillaðir af hafmeyjasöng, heldur leggja út á æðri veg
það sem ykkur fannst ef til vill við fyrstu sýn bera vott um galgopa-
skap. (bls. 12)
Á miðöldum var merking orða mönnum afar hugleikin og endurspeglast
það til dæmis í sögunum um riddara hringborðsins, því leitin að Gralinu
er leit að merkingu (senefiance) sem Perceval láðist að spyrja um þegar
tækifærið bauðst í höll Fiskikonungsins. En hver er þessi æðri merking
sem lesandinn á að geta fundið í verki Rabelais, ef hann Iætur ekki staðar
numið við hina bókstaflegu merkingu orðanna en Ies af sömu alúð og
hundurinn brýtur beinið til að ná úr því gómsætum mergnum? Sumir
samtímamenn Rabelais fáruðust yfir því að hann skyldi sóa hæfileikum
sínum í kjánalæti, aðrir, til dæmis Michel de Montaigne, kunnu vel að
meta gamansemi höfundarins án þess þó að bryðja bein í leit að æðri
merkingu eins og Rabelais mælist til. Á 17. og 18. öld var Rabelais ekki
hátt skrifaður af frönskum menntamönnum og árið 1767 skrifar Voltaire
í Lettre sur Rabelais að fáir séu þeir lesendur sem sjúgi merginn úr verk-
inu, flestir láti sér nægja að japla á beininu, það er á hinum fáránlegu
uppátækjum höfundarins. Á 19. öld kunni Victor Hugo hins vegar vel að