Skírnir - 01.04.1999, Page 230
GAUTI KRISTMANNSSON
Tvíræðni tungunnar
Ástráður Eysteinsson
Tvímœli. Þýðingar og bókmenntir
Reykjavík 1996
Orðið „TVÍMÆLl" skýrir Islensk orðabók Menningarsjóðs svo: „efi, vafi;
vafamál, skiptar skoðanir: taka af öll t. um e-ð, e-ð orkar tvímælis, e-ð er
vafasamt, efi leikur á e-u“. Ástráður Eysteinsson, prófessor í almennri
bókmenntafræði við H.Í., þýðandi og fræðimaður, tekur líka fyrir í bók
sinni Tvímæli. Þýðingar og bókmenntir þann efa, þá óvissu sem bók-
menntaþýðingar búa við, og ljóst verður af lestri bókarinnar að ekki er
allt sem sýnist þegar að þessari stóísku vél heimsbókmenntanna kemur.
Verkið er yfirgripsmikið og í senn klassísk varnarræða fyrir hinn van-
metna þátt þýðinga í bókmenntum og rannsókn á sögu og fræðum þýð-
inga-,
Ástráður er vísast öllum sem fylgjast með fræðiumræðu um þýðingar
að góðu kunnur og sá fræðimaður íslenskur, sem að öðrum ólöstuðum
mest og mikilvægast hefur skrifað um þær hingað til. Tvímœli er tilraun
hans til að tengja saman heima sem mönnum finnst kannski við fyrstu
sýn að samhangandi séu, en eru í reynd, í fræðilegri orðræðu og þjóðfé-
laginu sjálfu, nánast eins aðskildir og patrisíar og plebejar, því, eins og
segir í einni af mikilvægustu setningum bókarinnar hefur mannskepnan
„verið haldin þýðingarblindu" (14). Þetta hugmyndafræðilega vagl í aug-
um samtíðarmanna sinna reynir Ástráður að lækna með ýmsum aðferð-
um og einmitt þetta markmið bindur saman mismunandi umræðuefni
textans.
Bókin skiptist í sjö meginkafla með fjölda undirkafla og hefst á fáein-
um „atrennum" þar sem nokkur lykilatriði þýðingaumræðu nútímans
eru tekin fyrir: ósýnileiki þýðandans og þýðingarinnar, óþýðanleikinn
auk þess sem drepið er á hlutverk þýðinga í móðurmáli og bókmenntum.
Síðasta atrennan er síðan forspjallið sjálft, sem kemur strax á eftir þýð-
ingu Ástráðs á hinni frægu þrígreiningu Romans Jakobsons á hugtakinu
„þýðing“, þar sem hann lagði víðari skilning í það en margir höfðu gert
fram að því. Jakobson birti þessa þrígreiningu í ritgerð sinni „On Lingu-
istic Aspects of Translation" og tók þar fyrir fleiri þætti þýðinga en oft-
ast nær var gert: þýðingu innan tungumálsins, þýðingu á milli tungumála
og þýðingu á milli táknkerfa (27-28). Það er líkast til engin tilviljun að
þessi útvíkkaða greining Jakobsons birtist þarna, því mér sýnist Ástráður
hafa í huga að þróa hana og laga að hugleiðingum sínum og kenningum
og halda samtímis í hinn málvísindalega grunn og komast þar með hjá
Skírnir, 173. ár (vor 1999)