Skírnir - 01.04.1999, Qupperneq 232

226
GAUTI KRISTMANNSSON
SKÍRNIR
sýnir Ástráður fram á hvernig hugtökin frumtexti og höfundur eru ná-
tengd orðræðu um þýðingar. Hér á ég við þessi hugtök eins og við skilj-
um þau, því það er ekki fyrr en á átjándu öld að þau fara að skipta miklu
máli; þá fyrst eru frumdrög höfundarréttar að mótast í Frakklandi og
Bretlandi. Samtímis eru gerðar auknar kröfur um nákvæmari þýðingar,
því þegar textinn er orðinn að eign, og frumleiki er það sem gefur hon-
um gildi, öðlast hann þá helgi sem umvafið hefur listaverkið síðan. Þetta
sýnir sig í hærra verði verkanna, auknu áliti á listamönnum, og ekki síst í
þeirri kröfu að þeir séu frumlegir í sköpun sinni.
Það er í sjálfu sér frumlegt hjá Ástráði að ræða jafngildi í beinu fram-
haldi af hugleiðingum um frumtexta, því æði oft gefa þýðingafræðingar
sér frumtextann sem einhvers konar a priori sem ekki þurfi að ræða neitt
sérstaklega og snúa sér af þeim mun meiri ákefð að hugmyndinni um
jafngildi, en hún er ákaflega umdeild og hefur m.a. verið sett út af sakra-
menti hjá þeim sem einkum aðhyllast hinn „fúnksjónalíska" skóla þýð-
ingafræðinnar.1 Ástráður segir að Eugene A. Nida hafi átt stærstan þátt í
að koma þessu hugtaki í umferð í bók sem út kom 1964, sem vel má vera
rétt, en ekki má gleyma því að Jakobson notar það í ritgerðinni fyrr-
greindu árið 1959. Jakobson talar þar um „equivalence in difference“ og
nefnir þar hugtök sem eiga eftir að setja mark sitt á þýðingafræðina og
póstmóderníska orðræðu.2 Það sést kannski best á því að Jacques
Derrida réðst á umræddan texta Jakobsons í ritgerð sinni „Des Tours de
Babel“, hugsanlega af því að honum fannst þýðingahugtakið ekki víkkað
nógu mikið. Sem dæmi um viðhorf Derridas til þýðinga má nefna bréf
hans til japansks vinar árið 1983 þar sem hann skýrir hugtakið sem oft er
við hann kennt, „déconstruction“. Þar segir hann í upphafi: „spursmálið
um afbyggingu kemur aftur og aftur að spursmálinu um þýðingu, og að
hugtakamálinu, hugtakasafni hinnar svokölluðu vestrænu frumspeki".
Derrida skýrir vini sínum frá því að honum hafi ekki dottið í hug að
orðið „déconstruction“ ætti eftir að verða lykilorð í þeirri orðræðu sem
á eftir fylgdi; hann hafi einungis verið að reyna að þýða tvö tengd hug-
tök Heideggers: Destruktion og Abbau (hið síðara er einmitt notað í ís-
lensku). Hann lýkur bréfinu m.a. með þeim orðum að hann sé „ekki
1 Þessi „skóli“ er oftast kenndur við þýðingafræðingana Katharinu Reifi og
Hans J. Vermeer eftir umdeilda bók þeirra, Grundlegung einer allgemeinen
Translationstheorie. Túbingen: Niemeyer, 1984, þar sem meginfullyrðing
textans er: „Die Dominante aller Translation ist deren Zweck“, sem þýða
mætti: „markmiðið vegur þyngst í öllum þýðingum", og ber þá að gæta þess
að hér er átt við þýðingar á öllum sviðum, sem og túlkun. Sbr. og grein mína
„Teoría, tryggð og túlkun" í Jóni á Bœgisá, (1995), s. 5-22.
2 Vafalaust mætti verðlauna þann þýðanda íslenskan sem þýtt gæti þessi orð
samkvæmt íslenskri hefð. Spurningin er sú hvort þýðingin orkaði ekki tví-
mælis.