Skírnir - 01.04.1999, Page 237
SKÍRNIR
TVÍRÆÐNI TUNGUNNAR
231
lausamálsþýðingar kveðskapar sem hafa það markmið að kynna efni
textanna, óháð formi þeirra.10 „Annað“ stigið felst í því að þýðandinn
færir sig yfir í heim frumtextans og reynir að móta hann fyrir viðtakend-
ur og það þriðja í því að reyna að láta þýðinguna samsamast frumtextan-
um og koma þar með í hans stað sem eins konar „þriðji" texti (176-77).
Þótt skyldur sé, er þessi þriðji texti ekki sá hinn sami og Ástráður nefnir
í upphafi kaflans, því í huga Goethes er hann verk þýðandans sem
„smekkur fjöldans verður að nálgast" (177). Hjá Ástráði er hann aftur á
móti verk lesandans sem „finnur kannski þriðju leiðina í einstökum til-
vikum“ (174). Lesandinn, viðtakandinn, er ekki lengur bundinn við þýð-
inguna eina heldur meðtekur hana á milii menningarheimanna; þess
vegna eru dæmin um tvímála texta og kvikmyndaþýðingar (sýnilegar
þýðingar) kannski ljósust í þessu samhengi, en í raun má segja það sama
um þýdda texta, eins og til dæmis skáldsögur eða ljóð, sem lesendur
vinna úr með þekkingu sinni á hinum framandi menningarheimi.
Úrvinnsla Ástráðs á hinni þekktu og þungu ritgerð Walters Benja-
mins, „Die Aufgabe des Úbersetzers", er athyglisverð, ekki síst þar sem
hann tengir hin frægu lokaorð Benjamins við þriðju gráðu þýðinga eins
og Goethe skilgreindi hana.* 11 í þessu sambandi hefði hann kannski mátt
taka upp þráðinn frá Derrida aftur, því ritgerðin fyrrgreinda, „Des Tours
de Babel“, var ekki einungis andsvar við Jakobson heldur einnig hugsuð
sem nokkurs konar formáli að ritgerð Benjamins.12 Ein af niðurstöðum
Derridas er sú að þýðingin verði upp úr hinum babelska „ruglingi“
nauðsynleg og jafnframt ómöguleg; þversögn sem Benjamin hafði
kannski áður leyst með hugmynd sinni um þýðinguna sem „form“, að
hún sé eins og Ástráður segir „að vissu leyti fyrir í textanum“ (182).
Spurningin ósvaraða er hvernig formið taki á sig mynd.
Undirkaflinn, „Endursköpun og textatengsl“, kemur kannski eðli-
lega í framhaldi af þessari umræðu inn á skörun nýsköpunar og þýðinga
(endursköpunar?). Hér hlýtur spurningin um frumleikann að vakna á
ný. Sé leitað í texta íslensks málspekings, þá skilgreinir Þorsteinn Gylfa-
son frumleikann í ritgerð sinni „Mál og sál“ svo: „Ef tölva á að teljast
hafa skapað eitthvað verður hún að vera frumleg. Og það þýðir meðal
annars að tölvan verður að sækja efniviðinn í það sem hún fæst við
hverju sinni í sína eigin reynslu, og glíma við að leysa vanda sinn að eigin
10 Þegar Goethe skrifaði þetta taldist laust mál og skáldsögur tæplega til bók-
mennta.
11 Lokaorð Benjamins hljóða svo í þýðingu Ástráðs: „Millilínuþýðing heilagrar
ritningar er frumgerð eða fyrirmynd allrar þýðingar" (182).
12 Sbr. Peggy Kamuf í inngangsorðum að þýðingu á hluta ritgerðarinnar í A
Derrida Reader, s. 241. Ritgerðina er að finna á frönsku og ensku í Difference
in Translation. Ritstj. Joseph F. Graham. Ithaca, N.Y., 1985.