Jón á Bægisá - 01.10.2009, Blaðsíða 69

Shakespeare og þýSingar
Shakespeare fær ekki einungis söguþræði úr fyrirmyndum sínum held-
ur á sögusviðið gjarnan einnig uppruna sinn þar. Flest leikrit Shakespeares
sem ekki fjalla beinlínis um enska sögu gerast erlendis og það sama má
segja um fyrirmyndir hans. A endurreisnartímanum voru til rit sem lýstu
öðrum löndum og þjóðum af töluverðri nákvæmni en Shakespeare virðist
ekkert sérlega upptekinn af því að hafa landfræðilegar upplýsingar réttar
(frekar en aðrir höfundar samtíma hans) nema það þjóni sögunni. Þannig
má sjá að í Vetrarœvintýri liggur Bæheimur að sjó rétt eins og í fyrirmynd
hans Pandosto. Hin erlendu sögusvið eru yfirleitt frekar óljós nema að því
leyti að oft eru dregnar upp andstæður s.s. borgin og skógurinn í Draumi
á Jónsmessimótt eða Kýpur og Feneyjar í Óþelló en fjallað verður frekar um
notkun Shakespeares á andstæðum hér að neðan.1
Shakespeare sótti í mismunandi fyrirmyndir eftir því hvers konar verk
hann var að skrifa. Enskar heimildir hans voru fyrst og fremst Krónika
Holmsheds sem er helsta heimild hans fyrir verkin sem byggja á breskri
sögu, konungaverkin og Macbeth. Hann nýtti sér enska prósarómana
sem grunn fyrir gamanleikina Sem yður þóknast (Rosalynde eftir Thomas
Lodge), Þrettándakvöld (Apolonius and Silla eftir Barnaby Rich) og Vetr-
amvintýri (Pandosto eftir Green) og bæði Tróílus og Kressíta og Two Noble
Kinsmen2 (leikrit sem talið er að sé samstarfsverkefni hans og John Fletc-
her) sækja í smiðju Chaucers.
Þó má segja að meirihluti verka hans (ef frá eru taldir söguleikirnir) sé
byggður að meira eða minna leyti á þýddum verkum.3 Það er hins vegar
mismunandi hvernig tengslum verka Shakespeares við þýðingar er háttað.
Shakespeare endurskrifaði t.d. nokkur ensk leikrit sem byggðu uppruna-
lega á þýðingum og hafa sum þessara eldri leikverka varðveist en önnur
ekki (þó að vitað sé að þau hafi verið til) og því eru kenningar um það
nákvæmlega hver tengsl þeirra við verk Shakespeares séu aðeins getgátur
byggðar á líkum. Dæmi um þýtt leikrit sem hefur varðveist er prósaleikrit
Georges Gascoignes Supposes frá 1566, sem er lausleg prósaþýðing á ítalska
leikritinu I Suppositi eftir Ariosto frá 1509, en sá hluti söguþráðarins sem
1 Sjá umfjöllun um landafræði Shakespeares og tengsl við efni leikritanna í t.d. Fran^ois
Laroque, ‘Shakespeare’s Imaginary Geography’, í Andrew Hadfield and Paul Hammond
(ritstj.), Shakespeare and Renaissance Europe (Arden Critical Companions; London:
Thompson Learning, 2005), bls. 193-219.
2 Hefur ekki verið þýtt á íslensku að því ég kemst næst.
3 Hér verður ekki rætt um eða tekin afstaða til tungumálaþekkingar Shakespeares. Þó svo
að í einstaka tilfellum hafi ekki fundist enskar þýðingar á því efni sem hann nýtti sér þá er
lítið hægt að fullyrða út frá því. Hann kunni latínu, á því leikur enginn vafi, en hver svo
sem þekking hans á ítölsku og frönsku hefur verið þá notaði hann a.m.k. þýðingar ef þær
voru til staðar.
ÚÞ .AF OG FRA, EG KANN EKKI NOKKURT ERLENT TUNGUMAL 67