Skagfirðingabók - 01.01.2011, Blaðsíða 75

NÁBÝLIÐ VIÐ HÉRAÐSVÖTN
unum í vatnavöxtum. En á þessum
árum var rennsli um þá lítið, en fór
þó, eins og fram hefur komið, vaxandi
með árunum. Nú hygg ég að það sé
oftar en ekki á miðjar síður á hestum,
jafnvel í tagl hvarf, ef riðið er úr
Grundarnesinu og suður yfir Sandana.
Ég hygg það nokkuð ljóst, að vatns­
magn í Austurkvíslinni og Stokkun­
um, hefur farið minnkandi hin síðari
ár. Suður kvíslin virðist halda nokkuð í
horfinu, en Sandarnir vaxa. Mér finnst
ekki fráleitt að ætla, ef fram heldur
sem horf ir, að eftir nokkra áratugi
muni veru legur hluti Vatnanna renna
vestur Sand ana, eins og talið er að
verið hafi um aldir.
Syðsti hluti Heimaeyjar (Bæjareyj­
ar), þ.e. Bæjarnestá, klýfur Vötnin í
tvær kvíslar, Austurkvísl og Suður­
kvísl. Aust urkvísl rennur út milli
Heimaeyjar og Engjaeyjar, en Suður­
kvísl skilur Heima eyju og Borgareyju.
Hún rennur út vestan Bæjarness, síðan
vestur sunn an heimatúns og sameinast
Söndunum gegnt Syðri­Húsa bakka,
en saman komn ar mynda þess ar tvær
kvíslar, Suðurkvísl og Sandar, Héraðs­
vötn vest ari, ásamt með Svartá/Hús­
eyj arkvísl (Djúpu kvísl) en hún rennur
í Vötnin drjúgan spöl norður frá Ytri­
Húsa bakka.
Nokkurn veginn í beina stefnu til
aust urs frá Bæjarnestá, þó ögn til suð­
aust urs, um sporð Engjaeyjar, skipta
Vötn in sér enn í tvær kvíslar, Austur­
kvísl, sem áður er nefnd, og Miðkvísl,
en hún rennur milli Engjaeyjar og
Þverár eyjar. Kvíslin austan Þveráreyj­
ar nefnist Þverárstokkur. Hann skiptir
sér við suðurtá Neðraengis. Vestari
kvíslin er mjó en mjög djúp. Eftir að
hún kemur saman við Miðkvísl nefn­
ast Vötnin Stokkar. Sjá nánar kortið á
bls. 73. Austurkvísl og Stokkar koma
síðan sam an norðan Ríp ur eyjar, en svo
kall ast nyrsti hluti Engjaeyjar.
Enn er ein kvísl ónefnd, þ.e. Sand­
urinn. Hann féll úr Suðurkvísl og
skild i að Heimaey og Eggjar nes og
sam einaðist Austurkvísl norðan
Heim a eyjar, skammt fyrir vest an
Jörundarhöfða. Þetta er kvíslin sem
Ey steinn Jónsson segir réttilega að
heimreiðin hafi legið yfir og til greind
er hér að framan. Kvísl þessi var að
jafn aði ekki mikil en gat þó í miklum
flóðum orðið það djúp að sundleggja
þurfti hesta yfir. Ef rétt er, sem greint
er frá hér að fram an, að Héraðsvötn
hafi um langa hríð runnið vestan Ey­
hildarholts en út fyrir austan Hegra­
nes, hefur Sandurinn verið aðal far­
vegur Vatnanna, að sjálfsögðu þá
miklu dýpri en síðar varð og trúlega
nokkru breiðari.
Sú breyting varð á Sandinum árin
1954 og 1955, að ýtt var upp garði
þvert yfir hann, og þar með allt rennsl i
um hann stöðvað. Ári síðar, 1956,
gróf Ingimundur Árnason í Ketu
grunn að nýju íbúðarhúsi í Holti, ýtti
uppgreftinum í veg hér niður að Sand­
inum og þar með var kominn akfær
vegur heim í hlað.
Búskapur
Trúlega hafa hin hefðbundnu bústörf
hér ekki verið mikið frábrugðin því
sem almennt tíðkaðist. Að sjálfsögðu
voru ýmis búverk tafsamari og erfið ari
vegna kvíslanna. Tún var hér mjög
lítið og því nær alfarið um engjahey­
skap að ræða. „Engjar merkilega góð­
75