Skagfirðingabók - 01.01.2011, Blaðsíða 174
SKAGFIRÐINGABÓK
Það er stálkassi, þrjátíu tonna, allur
tvöfaldur og á hjólum og rennur hann
áfram á böndum, sem eru utan um
hjólin og er knúinn áfram af aflvél.
Þessi stálkassi getur farið yfir svo að
segja hvað sem fyrir verður, skot
grafir, skurði, gaddavírsflækjur, jafn
vel í gegnum steinveggi. Þeir fara um
6 mílur enskar á klukkustund. Innan
í þeim eru, auk vélarinnar, er knýr þá,
5–6 vélbyssur og 2 litlar fallbyssur 6
punda eða 3 þumlunga. [12]
Á stríðsárunum 1939–1945, kynntust
Íslendingar ýmsum vélum og verk
færum, sem herinn kom með. Hér má
nefna herbílana, jeppana og sex og tíu
hjóla dráttar og vörubíla. Einnig kom
herinn með jarðýtur og gröfur til að
nota við gerð vega og flugvalla. Þessi
tæki, sem mörg hver voru á beltum,
voru ekki öll flutt úr landi eftir notk
un heldur seld hér. Þau viðskipti ann
aðist Sölunefnd varnarliðseigna. Með
tækjum þessum breiddist út þekking
á notagildi þeirra og menn lærðu að
vinna með þeim og sáu að um algjöra
byltingu yrði að ræða við jarðrækt og
vegagerð yrðu þau tekin í notkun.
Hólaýtan kemur til landsins
Sumarið 1943 stóð Verkfæranefnd
ríkisins að kaupum á fyrstu þremur
beltadráttarvélunum, sem fluttar voru
til landsins til notkunar við jarðvinnsl u
og vegagerð. Vélar þessar voru af
gerðinni International TD 9. Eina
þeirr a fékk Sigfús Öfjörð í Norður koti
í Flóa, sem mun hafa verið hvatamaður
að þessum kaupum. [3] Hann keypti
vélina m.a. til að hefla þúfur af áveitu
engjum í Flóanum, sem reyndist vel
framkvæmanlegt, en mest var hún
not uð við ræktun og vegagerð. Önnur
fór til Loftsstaðabræðra, þeirra Jóns og
Gísla Jónssona á VestriLoftsstöðum í
Flóa. Vél Sigfúsar fylgdi plógur, 24
tommu einskeri, sem vó 703 kg. [22]
Báðum þess um vélum fylgdi 20 diska
herfi, 713 kg að þyngd. Jarðýtur þess
ar kostuðu 28.900 kr., plógurinn
2.360 kr. og hvort herfi 3.572 kr. [9a]
Vélarnar voru með 46 hestafla dísilvél,
heildar þyngd tæp sjö tonn en tönnin
var 2.100 kg. [2]
Saga Loftsstaðavélarinnar er lítt
kunn en vitað er um fyrstu þrjú árin.
Kristján Jónsson fyrrverandi bílstjóri
og bankamaður á Selfossi, vann með
vélinni og ræddi Ólafur Íshólm Jóns
son við hann í byrjun febrúar árið
2010. Hann segir svo frá því samtali:
Ýtan kom til landsins ásamt tveimur
öðrum og var hún önnur þeirra véla af
þessari gerð sem kom í Árnessýslu.
Kaupendur voru Loftsstaðabræður,
þeir Jón og Gísli Jónssynir á Vestri
Loftsstöðum í Gaulverjabæjarhreppi.
Strax fyrsta sumarið, 1943, var fengin
tönn á vélina og unnið með henni í
Krýsuvíkurveginum og var hús kom
ið á hana sumarið 1944. Vél þessi var
not uð mikið við að ýta upp vegum og
í jarðvinnslu. Diska og fjaðraherfi
voru notuð við jarðvinnsluna. Krist
ján byrjaði 15 ára á þessari vél og
vann með henni um tveggja ára skeið
uns hún var seld sumarið 1945. Var
vinnu svæðið aðallega í neðanverðum
Flóa milli Ölfusár og Þjórsár. Þegar
vélin var seld, kom maður frá kaup
andanum (Kristján treysti sér ekki til
að segja hver var kaupandi, Reykja
víkurbær eða einstaklingur) til að fara
með ýtun a frá Loftsstöðum upp að
Selfossi. Kristján fór með og keyrðu
174