Saga - 2012, Side 214

Vandlega er vísað í heimildir þar sem við á og nýtir höfundur þar efni
úr blaðagreinum frá 19. öld, ritrýndum fræðigreinum, skráningar- og upp-
graftarskýrslum og fléttar saman á skemmtilegan hátt. Höfundur nýtir sér
efni frá upphafi fornfræðirannsókna á Íslandi í lok 19. aldar allt til greina
um fornleifafræði sem komu út árið 2011, og nýir straumar í íslenskri forn-
leifafræði setja mark sitt á bókina. Stundum hefur brunnið við í íslenskri
fornleifafræði að litið sé fram hjá niðurstöðum ákveðinna fornleifafræðinga,
en svo er ekki í þessu tilfelli. Birna nýtir flest það sem gefið hefur verið út
tengt íslenskri fornleifafræði undanfarna tvo áratugi og notar það til að
varpa ljósi á þróun fræðigreinarinnar. Vel er farið yfir sögu fornleifarann-
sókna á Íslandi í bókinni, þróun þeirra sett í samhengi við samfélagsþróun á
hverjum tíma og meginþemu dregin fram.
Í bókinni er mikill fjöldi fallegra ljósmynda af íslenskum rústum allt frá
víkingaöld og til 20. aldar. Nokkrar ljósmyndir úr íslensku sveitasamfélagi
frá byrjun 20. aldar prýða einnig bókina og gæða hana lífi. Myndirnar koma
úr ýmsum áttum og frá flestum þeim aðilum sem stundað hafa fornleifa-
rannsóknir á Íslandi. Bókin í heild sinni er afar fallega upp sett og vel hefur
tekist til við val á myndum. Það er unun að fletta bókinni, skoða myndir og
grípa niður í textann við þær myndir sem vekja áhuga hverju sinni.
Kort og teikningar eru á nokkrum stöðum í bókinni til frekari skýringar
og eru skýr og auðskilin. Texti bókarinnar er læsilegur og efnið sett fram á
skýran og skemmtilegan máta sem ætti að höfða til allra áhugamanna um
íslenska menningu og sögu. Framsetning efnis er til þess fallin að auka
skilning fólks á fornleifum og fornleifarannsóknum. Ef til vill hefði verið til
bóta að hafa kort sem sýndi legu þeirra staða sem nefndir eru í meginmáli
og á myndum í bókinni. Þess ber þó að geta að staðsetningu er yfirleitt
nægjanlega vel lýst til þess að áhugasamir geti fundið staðina á korti ef vilji
er til þess.
Í bókinni er fjallað á gagnrýninn hátt um eldri kenningar, til dæmis um
byggðaeyðingu, og sagt frá niðurstöðum nýlegra rannsókna. Þetta er aðdá-
unarvert í bók sem einkum er hugsuð fyrir almenning en í þesskonar bók-
um er tilhneiging til að halda fast í viðtekna söguskoðun. Slíkt hefur
brunnið við jafnvel þó að fjöldi nýrra rannsókna hafi löngu kollvarpað
henni eða sýnt að skýringar voru flóknari en upphaflega var gert ráð fyrir.
Birna er einnig óhrædd við að koma með nýjar skýringar á þeim breyt-
ingum sem sýnilegar eru í gegnum fornleifarnar. Til dæmis setur hún fram
kenningu um tengsl milli aukins útigangs sauðfjár og fækkunar nautgripa,
sem leitt hafi til áburðarskorts og þar með hnignunar kornræktar, í stað þess
að kenna eingöngu um kólnandi loftslagi líkt og áður hefur verið gert (bls.
119).
Það er til eftirbreytni að oft er varpað fram spurningum sem ekki er
hægt að svara út frá þeim rannsóknum sem gerðar hafa verið. Þannig sýnir
Birna að þrátt fyrir mikla grósku í íslenskri fornleifafræði undanfarin 20 ár
ritdómar214
Saga vor 2012_Saga haust 2004 - NOTA 10.5.2012 12:40 Page 214