Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Side 24

24 TMM 2010 · 2
Guðni Elísson
Ísland, anno núll
Rannsóknarskýrslan, spuninn,
ábyrgðin og staðleysustjórnmál
„Enginn gekkst við ábyrgð“ stóð letrað stórum stöfum á forsíðu
Fréttablaðsins morguninn eftir að Rannsóknarnefnd Alþingis kynnti
skýrslu sína um aðdragandann að falli íslensku bankanna.1 Forsíðu-
fyrirsögn Morgunblaðsins sama morgun kallaðist óvænt á við yfirlýs-
ingu Fréttablaðsins. „ÁBYRGÐIN BANKANNA“ var þar skrifað með
hástöfum.2 Um leið var litið framhjá þætti Davíðs Oddssonar, forsæt-
isráðherra, bankastjóra og formanns bankastjórnar Seðlabanka Íslands
í atburðarásinni sem að lokum leiddi til efnahagshrunsins, en Davíð var
við birtingu skýrslunnar orðinn ritstjóri Morgunblaðsins.
Davíð var ekki sá eini sem neitaði að axla ábyrgð á efnahagshruninu.
Það gerði hver og einn þeirra tólf einstaklinga sem gefinn var kostur á að
bregðast við gagnrýninni sem fram kemur í skýrslunni, en allir vísuðu
því á bug „að hafa gert mistök eða gerst sek[ir] um vanrækslu“. Ábyrgðin
lá að þeirra sögn hjá öðrum – hjá öðrum stofnunum, ráðherrum, emb-
ættismönnum og eftirlitsaðilum,3 eða einfaldlega hjá bönkunum og
eigendum þeirra. Tólfmenningarnir voru þó ekki einir um að lýsa yfir
sakleysi sínu, því að enginn þeirra „147 einstaklinga sem kallaðir voru
fyrir Rannsóknarnefnd Alþingis þann tíma sem hún hefur starfaði [svo]
viðurkenndi sök né ábyrgð í aðdraganda hrunsins.“4
Forsíðufyrirsagnirnar tvær eru um margt dæmigerðar fyrir vand-
ann sem túlkendur rannsóknarskýrslunnar standa frammi fyrir þegar
ræða á ábyrgð einstaklinga í aðdraganda bankahrunsins. Hætt er við að
margbrotið samhengið og umfang skýrslunnar – en hún er níu bindi og
á þriðja þúsund blaðsíður að lengd – byrgi mönnum sýn, sérstaklega í
þjóðfélagi þar sem hugtakið „ábyrgð“ hefur fyrst og fremst verið notað
til þess að réttlæta svimandi háar launakröfur.
Þó er freistandi að fullyrða að einhugur þeirra sem fyrir Rannsókn-
arnefndina mættu sé vitnisburður um almenna afstöðu valdastéttarinn-