Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Page 34

G u ð n i E l í s s o n
34 TMM 2010 · 2
er á, svo hægt sé að draga einhvern lærdóm af áföllunum. Þó er seinna
skrefið afskaplega mikilvægt á leiðinni til þekkingar. Það sést best á því
að þótt sú krafa hafi verið sett fram af ýmsum í samfélaginu að þeir
stjórnmálamenn sem tóku beinan þátt í hrunadansinum segi af sér, hafa
fæstir viljað ganga lengra. En fari menn ekki fram á róttækari endur-
bætur er hætt við að nýja fólkið sem valið er til starfa verði nákvæmlega
eins og það sem neytt var til að víkja, sömu gömlu vinnubrögðin verði
áfram stunduð og sama hugmyndafræðin stýri allri ákvarðanatöku. Til
hvers er þá unnið?
Krafan um almennt uppgjör snýst ekki síst um samábyrgð íslensku
þjóðarinnar, en sú ábyrgð er líklega meiri en skýrsluhöfundar gefa til
kynna. Þrátt fyrir að í skýrslunni sé ítrekað lögð áhersla á lærdóminn
sem Íslendingar sem þjóð geti dregið af bankahruninu, eru viðfangsefni
hennar fyrst og fremst orsakir og aðdragandi hrunsins: tíðarandinn
þegar þjóðin var enn ginnkeypt fyrir lokkandi fyrirheitum útrásarinnar
og vissi kannski ekki betur. Nú þegar afleiðingar meðvirkninnar og
andvaraleysisins liggja fyrir getur þjóðin þó ekki lengur setið hjá, heldur
ber siðferðileg skylda til að bregðast við niðurstöðum skýrslunnar.
Jafnvel sakleysi verður ámælisvert sé því of lengi haldið til streitu.
Í pistli sem birtist í Fréttablaðinu segir Einar Már Jónsson sagnfræð-
ingur ábyrgð efnahagshrunsins liggja hjá þremur hópum: hjá „hug-
myndasmiðum frjálshyggjunnar“, einstaklingum sem réðust gegn vel-
ferðarkerfinu og ráku áróður fyrir kenningunum um árabil; hjá þeim
stjórnmálamönnum sem „beittu sér fyrir því að hrinda kenningum
hugmyndasmiðanna í framkvæmd“; og síðast en ekki síst liggur hún hjá
bröskurunum sem nýttu tækifærið þegar búið var að afnema aðhaldið
og „létu greipar sópa um allt það sem nú var ofurselt þeirra eigin græðgi,
og sólunduðu því að því er virðist í fjármálafyllirí og flottræfilshátt“.33
Sé skilgreiningu Einars beitt má fullyrða að fáir beri meiri ábyrgð á
hruni íslensks efnahagslífs en þingmenn Sjálfstæðisflokksins, en þeir
bera í senn ábyrgð á hugmyndafræði og stjórnmálastefnu, auk þess
sem fjölmargir þeirra tóku beinan eða óbeinan þátt í því braski sem
ýtti þjóðinni fram yfir hengiflugið. Flokkurinn hefur ekki aðeins verið
boðberi frjálshyggjunnar á Íslandi undanfarna áratugi, heldur var það
að hans frumkvæði að bankarnir voru einkavæddir og var þar fylgt
gamalkunnri helmingaskiptareglu Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks og vikið frá kröfum um faglega þekkingu og reynslu á sviði
fjármálaþjónustu (sjá t.d. 1:244–271, sérstaklega 264–268).34 Á síðustu
misserum hafa svo þingmenn flokksins og framkvæmdastjórar lent í