Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Síða 91

K r a t a áva r p i ð
TMM 2010 · 2 91
Við spekimál Giddens má bæta snjöllum málflutningi faraldsfræð-
inganna Richards, Wilkinsons og Kate Pickett. Þau leiða sannfærandi
rök að því að mikill ójöfnuður í þróuðum lýðræðisríkjum valdi lakara
heilsufari, meira ofbeldi og hvers kyns óáran annarri. Meðal þróaðra
þjóða með álíka meðaltekjur sé til dæmis heilsufar best í þeim löndum
þar sem jöfnuður er mestur. Þess séu dæmi að heilsufar sé betra í
jafnaðarlandi sem er heldur fátækara en ójafnaðarland. Þess utan sé
heilsufar hinna best stæðu í jafnaðarlöndum betra en heilsufar stétt-
systkina þeirra í ójafnaðarlöndum.
Wilkinson og Pickett telja ástæðurnar vera meðal annars minna gagn-
kvæmt traust og meiri streitu í ójafnaðarsamfélögum en streita og skortur
á trausti veiki ónæmiskerfið og auki líkur á hjartasjúkdómum. Skorturinn
á trausti í þróuðum ójafnaðarlöndum birtist m.a. í því að íbúar slíkra
landa eru vinafærri en í jafnaðarlöndum. Vinafæð bitnar beinlínis á heilsu
manna – hinir vinafáu eru til dæmis kvefsæknari en aðrir!
Höfundur Hávamála vissi hvað hann söng þegar hann líkti mann-
inum sem enginn elskar við hrörnandi tré og spyr: „Hvað skal hann
lengi lifa?“ (Óþekktur, 1990: 25). Og Wilkinson og Pickett svara: „Ekki
ýkja lengi“ og vísa til staðtalna sem sýna að sá vinafái lifi skemur en sá
vinsæli (Wilkinson og Pickett, 2009). Bæta má við að hverfi traust þá
hverfur samloðun. Því er mikið traust manna hvers á öðrum nauðsyn
hverju sæmilegu samfélagi.
Öllu þessu samsinnir hinn frjálslyndi jafnaðarmaður. Honum þykir
mikið til um jafnvægislist Giddens og rannsóknir Picketts og Wilkin-
sons. Og hina djúpu visku Hávamála.
Útilokunarrökin
Eins og vænta má telur jafnaðarmaðurinn blandað hagkerfi ill-
skásta kostinn enda vegur slíkt hagkerfi salt milli kapítalisma og
sósíalisma. Hann hefur tvenns konar rök fyrir máli sínu, annars vegar
„útilokunarrökin“, hins vegar „frammistöðurökin“.
Fyrrnefndu rökin hníga að því að hvorki sósíalismi né „frjálst“
markaðskerfi séu á vetur setjandi, hvorugt kerfið er framkvæmanlegt
með góðu móti í hreinni mynd. Því má beita útilokunaraðferð, útiloka
þessa tvo kosti og þá er blandaða hagkerfið eini raunhæfi kosturinn.
Síðarnefndu rökin snúast um að hið blandaða hagkerfi hafi staðið sig
allvel. Þá staðhæfingu styður jafnaðarmaðurinn dæmum, eins og síðar
mun sýnt. En fyrst skulum við snúa okkur að fyrrnefndu rökunum og
hefja leikinn með gagnrýni á sósíalismann.