Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Qupperneq 11

Þ j ó ð í l e i t a ð þ j ó ð s ö n g
TMM 2016 · 3 11
Höfundur lýsti einnig efasemdum um ljóðið og fullyrti að eftir Matthías
Jochumsson lægju að minnsta kosti tíu kvæði sem hentuðu betur sem þjóð-
söngur, svo ekki sé minnst á kveðskap annarra skálda.
Kannski urðu slíkar umkvartanir kveikjan að þeirri hugmynd að nýr
þjóðsöngur yrði til í tengslum við Alþingishátíðina á Þingvöllum 1930. Í
minnisbók Sigfúsar Einarssonar, söngmálastjóra Alþingishátíðarinnar, er að
finna tillögu þess efnis að efnt skuli til samkeppni um „þjóðsöng, hliðstæðan
þjóðarlofsöngnum og til viðbótar við hann“. Ætlunin var að samhliða keppni
um kantötutexta fyrir hátíðina gætu skáld sent inn ættjarðarkvæði sem
metið yrði af sömu dómnefnd. Því næst skyldi haldin keppni um nýtt lag við
vinningstextann og þrjú hlutskörpustu lögin yrðu sungin „í heyranda hljóði
á Þingvöllum 1930 af væntanlegum landsflokki“, þ.e. blönduðum kór sem
settur var saman fyrir hátíðina. Tveimur eða þremur árum síðar mætti „lög-
festa þann þjóðsönginn, er kynni að hafa náð alþjóðar-hylli“.38 Ísland myndi
því eiga tvo þjóðsöngva, einn hátíðlegan en annan alþýðlegri. Hinu nýja lagi
var ekki ætlað að velta „þjóðarlofsöngnum“ úr sessi, heldur gegna hlutverki
þjóðsöngs þegar annars konar lag og texti þætti betur við hæfi. Þessi tillaga
Sigfúsar var aldrei gerð opinber og ekkert varð af samkeppni um viðbótar-
þjóðsöng árið 1930. Málið dagaði uppi í söngmálanefnd enda var mikið færst
í fang með flutning tónlistar á Þingvöllum þetta sumar og fleiri verkefnum
varla á bætandi.
Þó má vera að hér hafi verið sáð hugmyndinni að lagakeppni þeirri sem
fram fór í aðdraganda lýðveldisstofnunarinnar hálfum öðrum áratug síðar.
Í mars 1944 var boðuð samkeppni meðal skálda þjóðarinnar um „alþýðlegt
og örvandi ljóð, er gæti orðið frelsissöngur Íslendinga“ og höfundum gefinn
mánaðarfrestur til að skila kvæðum sínum.39 Hér er ekki talað fullum fetum
um þjóðsöng fremur en í aðdraganda keppninnar 1930, en hugmyndin er
svipuð – að Ísland eigi bæði þjóðarlofsöng og frelsissöng. Eins og kunnugt er
deildi skáldkonan Hulda verðlaunum fyrir besta kvæðið með Jóhannesi úr
Kötlum, en í samkeppni um besta lagið bar Emil Thoroddsen einn sigur úr
býtum. Má því segja að lag hans við kvæði Huldu, Hver á sér fegra föðurland,
hafi verið hinn eiginlegi sigurvegari keppninnar.40
Deilur um þjóðsönginn á lýðveldistíma
Oft hefur verið að því fundið að íslenski þjóðsöngurinn sé óhentugur og
ýmis rök færð fyrir því að rétt væri að velja nýjan, „léttari og alþýðlegri, svo
að ekki sé flestum ofvaxinn, nema snillingum“ eins og Pétur Sigurðsson
ritaði árið 1960.41 Gagnrýni á þjóðsönginn virðist jafnvel hafa orðið tíðari
síðustu áratugi. Þótt hér sé ekki ætlunin að gera grein fyrir öllu því sem þar
hefur verið lagt til málanna er ekki úr vegi að nefna helstu vörður í hinni
opinberu umræðu frá stofnun lýðveldisins.
Einna minnstur aðdáandi þeirra Sveinbjörns og Matthíasar var Halldór