Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Side 104

104 TMM 2016 · 3
H va ð e r í s l e n s k u r r i t h ö f u n d u r ?
Hann notar hvert tækifæri til lestrar og sjálfsnáms og reynir líka að nota
þær fáu stundir sem hann hefur lausar til að skrifa sjálfur. Mikilvægur kafli
snemma í sögunni sýnir þetta, hann er sendur í kaupstað ríðandi til að kaupa
öngla sem eru nauðsynlegir til að feðgarnir geti róið til fiskjar á árabát sem
þeir eiga, en gleymir sér í dagdraumum um bækur og skáldskap og kaupir
allt nema önglana. Þótt sagan birti sveitasamfélagið í nokkuð jákvæðu ljósi
sjá Þorvarður og bræður hans enga framtíðarmöguleika þar.
Dalurinn hefur ýmsa sjálfsævisögulega drætti. Ævi Þorvarðar er býsna
keimlík ævi Þorsteins sjálfs og það er ekki laust við að Fjallkirkja Gunnars
Gunnarssonar komi upp í hugann við lesturinn. Tilfærslan frá veruleika
yfir í skáldskap virðist mjög af sama meiði. Undir lok sögunnar hefur höf-
undurinn ungi gefið út fyrstu skáldsögu sína á eigin kostnað, rétt eins og
Þorsteinn sjálfur.
Þrátt fyrir verðlaunin vakti bókin ekki sérlega mikla athygli í dönskum
bókmenntaheimi. Oscar Geismar, sem skrifaði marga ritdóma um dansk-
íslenska höfunda, skrifaði þó jákvæðan ritdóm í Kristeligt Dagblad þar sem
hann setur bókina í samhengi við danskar átthagabókmenntir:
Eru þetta þá íslenskir átthagar, í stíl við þann fjölda bóka sem við eigum í Danmörku
í þeirri bókmenntagrein? Vissulega er „Dalen“ átthagabók, en menningarsögulega
er hún sérlega áhugaverð þar sem hún opnar dönskum lesendum sýn inn í fjarlægt
og framandi svæði, og hvað listrænt og manneskjulegt gildi bókarinnar er hún á
mjög háu plani.“5
Þessi ummæli eru dæmigerð fyrir danska ritdóma um verk dansk-íslenskra
höfunda, enda var Oscar Geismar vel kunnugur verkum Gunnars Gunnars-
sonar.6 Geismar hrósar að vísu bókinni ekki bara fyrir þá innsýn sem hún
veitir í hinn framandi heim Íslands heldur einnig fyrir listrænt gildi. Um
þetta voru þó ekki allir ritdómarar sammála. Í Aalborgs Amtstidende birtist
áhugaverður ritdómur eftir annan dansk-íslenskan höfund, sem raunar átti
margt sameiginlegt með Þorsteini.
Bjarni M. Gíslason virðist öðrum þræði vera að svara dómi Geismars
þegar hann segir um bók landa síns: „En eins og svo margar átthagabækur,
sem einkum byggja á raunsæi á ytra borði, virkar þessi bók meira á yfir-
borðinu en á dýptina. Ef maður nymi brott íslensku nöfnin og setti önnur í
staðinn gætu persónurnar verið frá hvaða dal sem er í heiminum.“7
Ágreiningur ritdómaranna tveggja er áhugaverður. Geismar og Bjarni
virðast vera algerlega sammála um að nota þjóðerni höfundarins sem mæli-
kvarða á verk hans. Það er úrslitaatriði fyrir þeim báðum hvort lýsing Þor-
steins á átthögum sínum sé ekki bara sönn eða raunsæ, heldur að hún sé
séríslensk.
Henning Kehler skrifaði um bókina í Berlingske Tidende. Hann ber Þor-
stein saman við aðra dansk-íslenska höfunda, Þorsteini í hag: