Tímarit Máls og menningar - 01.10.2016, Síða 136

U m s a g n i r u m b æ k u r
136 TMM 2016 · 3
tónlistarinnar. Og verðum vitni að ein-
manalegum drykkjustundum föður
hans með Megas í eyrunum. Tónlistin
skiptir miklu máli í nútímahluta bókar-
innar, mikið er vitnað í söngtexta og
sagt frá upplifunum og hugljómunum
henni tengdri.
III
Á sjálfum fæðingardegi Þórbergs sem
seinna varð líka dánardagur William
Heinesens; svoleiðis dagar rúma allt: hafið,
himinhvolfið, skáldskapinn. (Birtan á
fjöllum 17)
Hugljómanir er mikilvægt orð til að
hafa í huga þegar við tölum um stíl, eða
kannski frekar efnistök, Jóns Kalmans.
Eitt af hans eftirlætissbrögðum er að
tengja saman hið stærsta og hið smæsta.
Það sem hrærist innra með manninum
og alheiminn sjálfan:
… einungis í upphafi sem orkufram-
leiðsla ástarinnar er svo mikil og stríð að
allir erfiðleikar virðast gufa upp, verða að
engu. Síðan hægist á. En hitinn getur þó
verið áfram til staðar, liggur djúpt og er
jafnvel nægur til að hita plánetur … (184)
Það er þá Prefrontal cortex sem tók
ákvörðun um að slá Ara, en Jakobi er
vorkunn, að sama svæði stjórni dóm-
greind, tilfinningum og forsjálni, það fer
ekki vel saman, hlýtur eiginlega að flokk-
ast sem hönnunarmistök, því dómgreind,
tilfinningar og hið vitræna búa hvert á
sinni plánetunni, eru tæpast í sama sól-
kerfi, ekki er að undra að okkur gangi
jafn illa að fóta okkur, séu úr lagi gengin,
heimurinn hart leikinn. (153)
Og hugsaði líka, lífið er þá fallegt! En
síðan hafa liðið mörg ár.
Um það bil þrjúþúsund (Fiskarnir 233)
Stílbragð, já, en algerlega samgróið
heimsmynd bókanna. Allt tengist, og
það er sálin og fegurðin sem á sér sam-
hljóm í óravíddum geimsins og stjörn-
unum. Þetta er það sem er. Það sem
verðmætt er. Hugsun sem endurómar í
margívitnaðri staðhæfingu Mahlers um
að sinfóníur skuli endurspegla alheim-
inn. Hugmynd sem á sér hliðstæðu í
læknislist gullgerðarmanna eins og
Paracelsusar. Maðurinn sem smækkuð
mynd heimsins.
Stundum hvarflar að lesandanum að
Jón Kalman ofnoti þetta stílbragð. Og sé
kannski almennt of óspar á orð eins og
„hjarta“, „stjörnur“ og „alheimur“. En
um leið grípur mann tilfinningin að
þegar maður hugsi þannig sé maður að
ganga í lið með hrúðurkörlununum
óhamingjusömu, taka afstöðu gegn text-
anum. Og maður leyfir sér að ganga Jóni
á hönd. Það er þess virði.
IV
Það er ekki hægt að gera neinar kröfur til
þeirra sem vinna og leggja sig fram við
það, ekki hægt að ætlast til þess að þeir
hafi tíma til að taka eftir sársauka lífsins,
hafi tóm til að ræða það sem er viðkvæmt,
þvæi tæplega hrærum við steypuna saman
með sársauka og tárum, ekki byggjum við
undir vatnsbretti með tilfinningum: Jakob
greip hallamálið, bar það upp að einhverju
og sá að allt var rétt. (142)
Um hvað er Jón svo að fjalla í þessari
miklu sögu? Hugur lesandans staldrar
fyrst við andstæðu og togstreitu hvers-
dagslífs og brauðstrits við heim tilfinn-
inga, sköpunar, lista og tilfinninga.
Þetta síðarnefnda er varnarþing höfund-
ar, hann og fulltrúi hans, sögumaður-
inn, er talsmaður þeirra persóna sem
gangast því á hönd. Því þetta stríð er að
mun meira leyti háð milli fólks en innan
þess.
Við horfum á glímu sægarpsins Odds
og Margrétar konu hans um sál og
framtíð sonarins Þórðar frá sjónarhóli
hennar. Margrét er þungamiðja fortíðar-