Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Qupperneq 63

Á k a f i í s n j ó
TMM 2016 · 4 63
virðist sjá möguleika á að byrja nýtt líf með K. og hrópar til Klamms: „Ég er
hjá landmælingamanninum!“ (60)
Baráttan fer því einnig fram á vettvangi kynlífs og ástarfunda – og það
kemur líka fram í sögum þeirra Amalíu og Olgu, systra Barnabasar (þótt
orðið „ást“ eigi ekki við um það sem þær fá að reyna). Hér virðist ný saga í
fæðingu, Fríða flytur til K. á hitt veitingahúsið og raunar verður til kostuleg
„fjölskylda“, því að landmælingamanninum hafa verið sendir tveir aðstoðar-
menn, sem birtast lesendum eins og óþæg börn en eru þó einhverskonar
útsendarar hallarinnar. Æ fleiri markalínur verða óljósar og K. vanrækir
sambýliskonuna vegna þráhyggjunnar að ná fundum hins valdamikla
Klamms en sú löngun leiðir hann jafnframt – slík er þversögnin – út á jaðar
samfélagsins, til hinnar útskúfuðu og valdalausu Barnabasfjölskyldu. En
hvað vill þessi maður eiginlega? Hvað knýr hann áfram? Hvers leitar hann?
Fyrir hverju er hann að berjast?
Þrátt fyrir eigin hrakninga stendur K. skilningsvana gagnvart ógæfu
þessarar fjölskyldu og blindur á sjálfstæði Amalíu, sem er í reynd meiri
baráttumaður en hann. „Hvort sem hún er sek eða saklaus“, segir hann,
„hefur hún kallað ógæfu yfir fjölskylduna“ (274). Olga systir hennar nefnir
að ekki sé alltaf auðvelt að skilja Amalíu, „því að oft veit maður ekki hvort
hún talar af kaldhæðni eða alvöru. Oftast er það þó í alvöru en það hljómar
kaldhæðnislega“, en þá segir K.: „Slepptu öllum túlkunum“ (273). Ólíklegt er
að lesandi geti tekið undir þessi orð. K. er ekki staðgengill lesenda og ekki
heldur aðgengilegur spegill þar sem við fáum mannúð okkar staðfesta. Slík
þægindi fást ekki hér og þarna birtast áður umrædd bil á milli söguhöfundar
og K. sem og á milli K. og lesanda. Lesbirtan verður til í þessum gljúfrum, á
þessum mörkum, og hana má nýta til að fást við gráglettna alvöruna í texta
Franz Kafka.
Tilvísanir
1 Franz Kafka: Höllin, þýð. Ástráður Eysteinsson og Eysteinn Þorvaldsson, Reykjavík: Forlagið,
2015. Hér eftir verður vísað til bókarinnar með blaðsíðutali í svigum innan meginmáls.
Frumgerð þessarar greinar var fyrirlestur sem fluttur var á Hugvísindaþingi Háskóla Íslands
í mars 2015. Ég þakka Garðari Baldvinssyni og Guðmundi Andra Thorssyni fyrir yfirlestur og
gagnlegar athugasemdir.
2 Edward W. Said: Beginnings. Intention and Method, New York: Columbia University Press,
1985, bls. xv. Hér eftir verður vísað til þessarar útgáfu með blaðsíðutali í svigum innan megin-
máls. Bókin birtist upphaflega árið 1975.
3 Frank Kermode: The Sense of an Ending. Studies in the Theory of Fiction, New York: Oxford
University Press, 1966.
4 Crónica de una muerte anunciada eftir Márquez birtist 1981 en íslensk þýðing Guðbergs nefnist
Frásögn um margboðað morð, Reykjavík: Iðunn, 1982.
5 Theodor W. Adorno: „Aufzeichnungen zu Kafka“, Versuch das „Endspiel“ zu verstehen, Frank-
furt am Main: Suhrkamp, 1973, bls. 127–166, tilvitnanir á bls. 129, 157 og 130. Kunn ritgerð
Walters Benjamins um Kafka er til á íslensku: „Franz Kafka“, þýð. Ástráður Eysteinsson og
Eysteinn Þorvaldsson, Walter Benjamin: Fagurfræði og miðlun. Úrval greina og bókakafla,