Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Blaðsíða 65

TMM 2016 · 4 65
Kristján Jóhann Jónsson
Lífið og dauðinn
og önnur viðfangsefni bókmenntakennslu
Bókmenntakennsla gefur kennurum tækifæri til þess að ræða við nemendur
um mikilvægar tilfinningar og ýmis málefni sem snerta okkur öll. Í kjöl-
far þessarar staðhæfingar mætti bera fram margar spurningar sem erfitt er
að svara. Áður en að því kemur þarf þó fyrst að spyrja um hvað má spyrja.
Hversu persónuleg og pólitísk má kennsla verða? Eru einhver ágreiningsmál
svo viðkvæm að kennarar megi ekki ræða þau, ættu frekar að beygja hjá og
látast ekki sjá? Í bókmenntum er iðulega fjallað um staðalímyndir kynja
og kynhneigð, hatur á trú eða litarhætti, ýmiss konar yfirgang gagnvart
börnum og þannig mætti áfram telja. Bókmenntir verða oft nokkurs konar
tilraunastofa hugmynda sem höfundar eru að íhuga, jafnvel þó að þeir telji
þær rangar sjálfir. Um þetta mætti nefna mörg dæmi en nærtækt er að minna
á sjálfstæðishugmyndir Bjarts í Sumarhúsum í þeirri merku skáldsögu Sjálf-
stætt fólk. Fjölmargra spurninga mætti spyrja um gildi bókmenntakennslu
og erindi bókmennta og skáldskapar í skólakerfinu.
Fleiri spurningar
Á bókmenntakennsla að snúast um listræna dýpt og fegurð sígildra texta?
eða um menningararf og þjóðlega menningu? Á bókmenntakennsla ef til vill
fyrst og fremst að beinast að því að efla læsi? Fjölmargt fólk les aldrei bók
eftir að skólagöngu lýkur og lifir það af.
Er staðhæfingin um „mikilvægar tilfinningar og málefni sem snerta
okkur öll“ dulbúin krafa um að bókmenntakennsla breytist í spjall um
sjálfshjálp og lífsleikni? Eða um það fyrst og fremst að í skólum séu lesnar
bókmenntir sem henta nemendum, reynslu þeirra og þekkingu. Nemendur
verða að eiga möguleika á að skilja þær bókmenntir sem kenndar eru í
skólum og njóta þess að lesa þær. Það er ekki þar með sagt að þær megi
ekki vera erfiðar. Þær eiga helst að vera það og ágætt að í þeim sé togstreita
milli þess þekkta og óþekkta – og jafnvel dálítil óþekkt. Nemendur eru ekki
komnir í skóla fyrst og fremst til að „kynnast“ því sem þeir þekktu fyrir og
vissu að þeim geðjaðist að. Við fyrstu sýn getur nemendum virst að sígildar
bækur af ýmsu tagi séu leiðinlegar og jafnvel gamaldags, sem er óttalegra en
flest annað, en það er spurning hvort mikil áhætta er í því fólgin. Í skólanum