Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Blaðsíða 68

K r i s t j á n J ó h a n n J ó n s s o n
68 TMM 2016 · 4
vegna á að kenna og læra íslenska bókmenntasögu í framhaldsskólum? Eitt svarið er
að bókmenntirnar gefa okkur sérstaka og dýrmæta innsýn í reynslu og tilfinningalíf
genginna kynslóða og þær eru hluti af okkur sjálfum.5
Einn af hornsteinunum í grein Hörpu er sú staðreynd að nemendahópur
framhaldsskólans hefur gjörbreyst á undanförnum áratugum, og hafði
þegar gert það þegar hún skrifaði sína grein. Það er einmitt með hliðsjón af
því sem margir töldu á þeim árum að þekking um bókmenntir skipti litlu í
bókmenntakennslu og það væri ef til vill draumórakennd hugmynd að koma
slíkum fróðleik áleiðis til framhaldsskólanema. Meginviðfangsefni skólans
væri að efla læsi nemenda.
Ef við réttum nemendum án frekari skýringa þær bækur sem okkur hefur
verið sagt að séu mikils virði og segjum þeim að njóta þeirra, getur reyndin
hins vegar orðið sú að þeim hundleiðist. Það er vegna þess að heimurinn
breytist stöðugt. Bækur verða að eiga erindi hér og nú en það þýðir alls
ekki að öllum bókum eigi að breyta í einhvers konar einfaldaða útgáfu af
nútímanum. Grundvallarviðhorf í grein Hörpu er líklega að hún telji það
hlutverk kennarans að opna fyrir nemendum hvað það er í bókinni sem
hrifið hefur fólk, draga það fram í verkinu sem höfðað gæti til nemenda en
ekki láta nægja að lýsa því út frá formlegum einkennum. Á síðustu áratugum
tuttugustu aldar hefur bókmenntakennsla sennilega verið nokkuð þjökuð af
formlegum sparðatíningi en ekki eru til neinar athuganir eða staðfestingar
á því.
Bókmenntasaga og bókmenntafræði geta orðið kennurum ómetanlegt
haldreipi til þess að skilgreina samband bókar og lesanda, skilja gildi túlk-
unar og nota hana sem aðgöngumiða að áhugaverðum samræðum. Ef bók-
lestur nemendanna á að skemmta, efla skilning á mannlífinu og byggja upp
málþroska verður kennarinn að mæta til leiks með rökstuddan skilning,
bæði á nemendum og bókmenntum. Ekki spillir að hafa þekkingu og skiln-
ing á samfélaginu.
Það er með öðrum orðum ekki víst að bókmenntahæfi (literacy) bygg-
ist upp með vélrænum lestri bóka sem einhver annar hefur einhvern
tímann lokið lofsorði á. Til þess að lestur þroski nemendur þurfa þeir að
tengja reynslu sína við efnið sem þeir lesa og takist vel til í samræðum við
kennarann geta þeir túlkað bæði sig og bókina upp á nýtt. Um þetta hafa
margir skrifað. Í Skímu er grein, aðgengileg bæði á neti og pappír, um læsi og
túlkun sem fjallar um þetta meðal annars.6 Í læsisumræðu síðustu ára hafa
kennarar þurrkað út skilin milli læsis, þekkingar og túlkunar og gert læsi að
gunnfána vígreifrar kennarastéttar. Læsishugtakið er farið að merkja bæði
þekkingu og skilning á því sem lesið er um svo að nú tölum við um „hólkvítt
læsi“ af ýmsu tagi eins og auglýst var á ráðstefnu fyrir skömmu.
Betra væri að halda aðgreindum hugtökunum læsi, þekking og túlkun,
þó ekki nema til þess að átta sig á því að læsi getur merkt afkóðun tákna