Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Blaðsíða 67

L í f i ð o g d a u ð i n n
TMM 2016 · 4 67
• Bókmenntir lýsa áhrifum og tilfinningum. Þess vegna eru þær frábært tæki til
þess að mynda persónuleg tengsl nemenda við nám sitt. Bókmenntatextar eru
ekki hversdagsleg afþreying. Til þess að vinna úr þeim þurfum við að grípa til
ímyndunaraflsins og túlka þann veruleika sem í þeim birtist. Tengsl við bók-
menntatexta dýpka íhugun og persónulega þátttöku og þar með svörun við
umhverfinu. Líklegt er að eitthvað af því sitji eftir í minninu. Textar af þessu tagi
hvetja því yfirleitt til meiri þátttöku og eru skemmtilegri en margt annað efni
sem nemendur þurfa að fara yfir. Námsmaður sem unnið hefur úr bókmennta-
texta hefur yfirleitt lært margt á því um gagnrýninn lestur sem tengist tilfinn-
ingum og sköpun. (Duff & Maley 2007: 5–6)2
Eins og minn glöggi lesandi hefur væntanlega þegar séð verður öllum
spurn ingum um bókmenntakennslu seint svarað. Gildi bókmenntakennslu
ber öðru hverju á góma í íslenskum og erlendum textum og eitt af því sem
hefur einkennt íslenska umræðu er sterk trú á því að lesa bókmenntir og
nálgast þær á tilfinningalegum forsendum en sneiða frekar hjá því sem lýtur
að þekkingu og skilningi. Sú umræða er ekki ný og til þess að forðast mis-
skilning þá er ég að sjálfsögðu hlynntur því að menn beiti tilfinningagreind
sinni við lestur bókmennta, en við eigum að mínu mati ekki að forðast að
reyna að átta okkur á tilfinningum okkar, hvorki í bóklestri né hversdagslífi.
Harpa Hreinsdóttir er einn af okkar helstu frumkvöðlum í því að taka
bókmenntakennslu til umræðu á opinberum vettvangi. Í grein frá 1992 í
Tímariti Máls og menningar ræddi hún þessi mál nokkuð ítarlega og sú
grein virðist góð heimild um dæmigert íslenskt kennaraviðhorf.3 Því má þó
ekki gleyma að hér er um 24 ára gamla grein að ræða. Gert er ráð fyrir því
að gildi bókmennta sé ótvírætt og á einhvern hátt sjálfbært.
Hlutverk bókmennta er margs konar, en nefna mætti þrennt sem margir eru sam-
mála um að gefi bókmenntum gildi: þær efla skilning á mannlífinu, veita holla
afþreyingu og stuðla að málþroska. Bókmenntakennsla í skólum á að minnsta kosti
að þjóna þessum þrem hlutverkum með því að fá nemendurna til að lesa sem mest
af góðum bókum4
Í grein Hörpu er dregin skýr lína milli annars vegar bókmenntasögu og bók-
menntafræði sem eru kallaðar „hjálpargreinar bókmennta“ og hins vegar
bókmenntanna sjálfra. Einnig er talað um nauðsyn þess að „stilla vélrænni
bókmenntagreiningu í hóf“ og látið að því liggja að öll bókmenntafræði
beinist að einhvers konar bókmenntagreiningu sem sé vélræn. Hér gætir
nokkurrar vantrúar á bókmenntafræði og bókmenntasögu og vissulega má
finna dæmi um önnur sjónarmið í umræðum um bókmenntakennslu. Í
eftirmála við bókmenntasögu fyrir framhaldsskóla sem gefin er út 2010 segir
Dagný Kristjánsdóttir:
Bókmenntir verða ekki til í tómarúmi. Allir höfundar eru börn síns tíma og á einn
eða annan hátt skilyrtir af honum. Hvað á að taka mikið af sögulegum og samtíma-
legum upplýsingum inn í bókmenntasöguna og hvernig á að gera það? … Hvers