Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Blaðsíða 97

H va ð þ ý ð i r þa ð a ð þ ý ð a ?
TMM 2016 · 4 97
sem stýrðu menntakerfinu að færa á skyldunámskrá tungumál sem ærðu
upp í nemandanum sára löngun sem engin leið var að uppfylla nema í ósk-
heimi. Engu var líkara en skyldunám í tungumálum í gagnfræðaskólum
segði við nemendur: „Ykkur eru nú sýnd í kennslubók aldin erlendra þjóða.
Þið sækið með lestri í epli öllum sýnd en fáum gefin á framabraut.“
Afleiðingin af þessum gæskukvalalosta námsstjóranna var sú að margir
fyrrverandi nemendur í gagnfræðaskólum þjáðust ævilangt af vonleysi og
minnimáttarkennd, sívolandi í þrældómi sínum yfir brostnum draumi til
mennta. Fáir gátu nýtt sér skyldunámið eða tungumál nema þeir væru af
sæmilega vel stæðum ættum, afkomendur presta eða af hinni fámennu
borgarastétt sem hafði efni á að senda afkvæmin í sér tíma hjá einhverjum
sem hafði raunverulega reynslu af tungumálinu, oftast höfðu kennararnir
hana ekki. Þetta átti við þekkingu á ensku og dönsku sem féllu undir skyldu-
nám ef haldið var áfram eftir barnaskóla. Það gátu ekki allir fyrr en skóla-
skyldan var lengd þegar próflausir kommar komust í ríkisstjórn.
Í hinu ríkjandi bændasamfélagi urðu draumóranemendur að læra í von-
leysi sínu sérkennilega kennslubókadönsku, enda fór samfélagið ekki fet
út fyrir sitt eðli og kröfur heldur leiddi nemandann inn í hliðstæðu sína á
dönsku. Námið átti að miðast við ærleg sveitastörf, helst gamaldags. Nem-
endum bar að læra að lesa um heyskap á Jótlandi og þylja upp úr sér þessa
snjöllu setningu, tæki kennarinn þá upp í tímum: Det er ikke saddel men
seletøj på hesten. Í þýðingartíma átti nemandinn að þýða þetta úr dönsku
yfir á íslensku jafnvel þótt hann væri ættaður úr slorinu og hefði aldrei séð
vagnhest hvað þá eignast hnakk eða seletøj. Eftir skyldunámið var hann
bundinn við hjólbörurnar og gat ekki einu sinni lifað í von um lukkuna að
komast til Danmerkur og segja við tollarana og lögregluna um leið og hann
steig frá borði: Det er ikke saddel men seletøj på hesten. Engu var líkara en
þeir sem stjórnuðu skyldunámi í dönsku og sömdu kennslubækurnar teldu
að úthafsskipið Dronning Alexandrine hlyti að leggjast við bryggju uppi á
miðju Jótlandi þar sem bændur voru á túni að böðlast í brakandi heyi með
hest spenntan fyrir vagn og sláttuvélin ekki komin til sögunnar.
Þetta þýðir líklega það að íslensk menning og kennsla geta verið búra- og
skúmaskotslegar greinar á sama meiði.
Ólíkt kennslubókinni í dönsku var sú enska með heimsborgarabrag en
fór dálítið fram úr sjálfri sér hvað varðar textaval fyrir nemandann ef hann
skyldi komast á togara til Breska heimsveldisins, eins og það var kallað,
til að selja fisk í Hull. Í bókinni var meðal annars þetta litla brot úr Lísu í
Undralandi: Twinkle twinkle little bat, how I wonder what you’re at. Þegar
kom að þessu þá vandaðist málið meira að segja fyrir kennarann, nýbakaðan
prestinn. Hann ákvað að vera kristinn og sannleikanum trúr og viðurkenna
fyrir framan bekkinn að hann skildi ekki þvæluna og þess vegna þyrfti
nemandinn ekki að reyna að þýða delluna þegar kæmi að þýðingartímanum
eftir hádegi.