Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Blaðsíða 136

U m s a g n i r u m b æ k u r
136 TMM 2016 · 4
er ég hafði haft af þeim og þá sá ég að
allt var það hégómi og eftirsókn eftir
vindi og að enginn ávinningur er til
undir sólinni.“ (Prédikarinn 2.11)
Þessi eindregna niðurstaða vekur
ýmsar spurningar sem vísa í ýmsar áttir:
Í fyrsta lagi mætti spyrja hvort skáld-
sögurnar sjálfar, hinar stórbrotnu
myndraðir Ólafs Gunnarssonar, séu
ekki undir sömu sök seldar og verk Ill-
uga, að gildi þeirra sé fyrst og fremst
hægt að mæla eftir þeim boðskap um
náð guðs sem þær boða – allt annað sé
hégómi? Og þá hlýtur sá lesandi sem
ekki fylgir sömu stefnu og Ólafur í
eilífðarmálunum að spyrja sig hvernig
hann nálgast þessar bækur. Einfalda
svarið, og líklega það eina sem í boði er,
er að maður geti notið stórbrotinna trú-
arlegra listaverka eins og skáldsagna
Ólafs á sama hátt og miðaldadómkirkju,
fúgu eftir Bach eða sálumessu Mozarts
– hversu trúlaus sem maður annars er.
Það svar nægir þeim sem hér skrifar.
Einar Már Jónsson
Örlögsímu
Einar Már Guðmundsson. Hundadagar.
Mál og menning 2015
Svo hafa ýmsir söguspekingar sagt að
fortíð mannsins sé ótæmandi, ekki
aðeins atburðirnir bæði stórir og smáir
að viðbættum gerendum þeirra, sem
geta vitanlega leikið fjölmörg hlutverk
hver og einn, heldur og hin ýmsu tengsl
sem hægt sé að rekja á milli þeirra; því
birtist hún sjónum þeirra sem í hana
rýna eins og sjónhverfingar í kviksjá. Af
þessu leiðir vitanlega að þeim sögum
sem segja má af fortíðinni eru lítil tak-
mörk sett. Undanfarna áratugi hefur
þetta verið að renna upp fyrir mönnum
skýrar en áður, og má hafa til marks um
það hinar fjölbreyttu gerðir sagnfræði
sem nú eru skrifaðar; þær sérsögur sem
samdar eru samkvæmt gamalli hefð
gerast sífellt fjölbreyttari, þær segja
kannske frá líðan fátæklinga fjarri hlýju
hjónasængur eða þá frá kólerufaraldrin-
um í Hamborg árið 1892; atburðasaga,
sem sumir fordæmdu einu sinni, er
aftur hafin til vegs og virðingar í enn
fjölbreyttari myndum en áður, t.d. eru
samdar merkar bækur um einn einasta
bardaga sem stóð þó ekki yfir nema
stutta stund, svo sem orustuna í Bouvi-
nes í byrjun 13. aldar; það er mjög í
tísku um þessar mundir og gefur góðan
árangur að skrifa sögu eins einstaks árs
og tengja þá saman fjölmargar ólíkar
hliðar svo sem bardaga og bókmenntir,
orustuna í Kvíbekk og Birting eftir
Voltaire; svo má ekki síst nefna bolla-
leggingar manna um það hverjar afleið-
ingarnar hefðu orðið ef einhver atburð-
ur hefði farið á aðra lund en hann gerði,
t.d. ef einn erkihertogi hefði ekki geisp-
að golunni í Sarajevó, en þótt þetta sé
umdeilt færa ýmsir rök að því að þetta
sé fyllilega réttmætt, jafnvel nauðsyn-
legur þáttur sögunnar. Loks verður að
telja sögulegar skáldsögur sem njóta
ekki mikillar virðingar meðal sagnfræð-
inga þessa stundina, en voru einu sinni
taldar fullgildur þáttur hennar, ekki síst
vegna þess að þar var hægt að velta fyrir
sér ýmsum spurningum, meðal annars í
söguspeki, sem venjuleg sagnfræði átti
erfitt með að taka til athugunar. Ekki er
ólíklegt að þær eigi eftir að njóta aftur
fullrar virðingar meðal fræðimanna
ekki síður en lesenda, kannske í nýjum
myndum, og margefldar.
Með þessu er vitanlega ekki sagt að
þar sem sögunum af fortíðinni séu
engin takmörk sett séu þær allar jafn-