Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Blaðsíða 131

TMM 2016 · 4 131
Jón Yngvi Jóhannsson
Einnig listin
er hégómi
Ólafur Gunnarsson. Syndarinn. JPV 2015.
Ut pictura poesis
Allt frá dögum Forn-Grikkja hafa menn
velt fyrir sér tengslum myndlistar og
skáldskapar. Plútark kallaði málverk
þögul ljóð og ljóð málverk sem hefðu
fengið málið; fræg eru líka orð Hórasar,
Ut pictura poeisis: skáldskapurinn á að
vera eins og málverk. Slíkar tengingar
leita óneitanlega á hugann við lestur síð-
ustu skáldsögu Ólafs Gunnarssonar,
Syndarans, og þeirrar sem kom næst á
undan, Málarans, þar sem sögð er mikil
örlagasaga af tveimur ólíkum listmálur-
um. En það er ekki bara viðfangsefni
Ólafs sem tengir saman tvær listgreinar,
orð Hórasar um myndir og skáldskap
hafa fjölþættari merkingu fyrir þessar
sögur, og þá sérstaklega þá síðari, Synd-
arann, eins og síðar verður komið að.
Málarinn kom út árið 2012. Hún er
skáldsaga um glæpi, lengi vel er mál-
verkafölsun og afleiðingar hennar í for-
grunni en sögunni lýkur á hrottalegan
hátt þegar listmálarinn Davíð Þorvalds-
son myrðir dóttur sína á unglingsaldri.
Morðið er tilgangslaust og innantómt,
Davíð ræðst á Söndru dóttur sína til
þess að hún komi ekki upp um misgerð-
ir hans og smáglæpi sem í stóra sam-
henginu eru lítilmótlegir. Ólíkt því sem
við höfum stundum séð í verkum Ólafs
virðist trúarlegt eða siðferðilegt sam-
hengi fjarri, Davíð verður seint líkt við
Abraham eða guð almáttugan, dóttur-
morðið er ekki fórn. En meira um trúar-
lega samhengið síðar.
Syndarinn hefst þar sem Málaranum
sleppir. Ein af aukapersónum Málarans,
listmálarinn Illugi Arinbjarnar, er aðal-
persóna sögunnar. Hann nýtur hylli
gagnrýnenda og listunnenda bæði á
Íslandi og í hinum alþjóðlega listheimi.
Málararnir tveir tengjast þannig að í
Málaranum skrifar Illugi níðgrein um
myndlist Davíðs sem, ásamt ýmsu öðru,
verður til þess að ýta honum fram af
brúninni. Margar af persónum sagn-
anna virðast líta svo á að Illugi sé ábyrg-
ur fyrir morðinu, þeirra á meðal hann
sjálfur.
Í Syndaranum er Illugi í sviðsljósinu
lengst af, og það sviðsljós er sterkt. Í
upphafi sögunnar vinnur hann sinn
stærsta sigur, einkasýning hans á
Museum of Modern Art í New York slær
í gegn og hann selur þar myndir fyrir
upphæðir sem sjaldan sjást í íslenskum
listheimi. Myndirnar eru, líkt og öll
verkin á sýningunni, hluti af mikilli
myndröð úr síðari heimsstyrjöldinni
sem lýsir viðureign hersveita Þriðja rík-
isins og Rauða hersins undir titlinum
Barbarossa, innrásin í Sovétríkin.
Á sýningunni verða tveir atburðir
sem hafa áhrif á líf Illuga það sem eftir
er. Annars vegar ræðst að honum gam-
all maður sem kallar hann lygara og
falsara vegna myndanna og endar á því
að kveikja í sér í mótmælaskyni, hins
vegar kynnist hann ungri íslenskri
blaðakonu, Helgu, sem tekur við hann
viðtal, verður honum samferða heim og
gerist þar lærlingur hans.
Atburðarásin sem fer af stað í kjölfar-
ið er margslungin og þar kemur fjöldi
U m s a g n i r u m b æ k u r