Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Blaðsíða 66

K r i s t j á n J ó h a n n J ó n s s o n
66 TMM 2016 · 4
eins og annars staðar verður seint „gert svo öllum líki“ eins og þar stendur.
Frekar að allt orki tvímælis þá gert er. Allir þekkja klisjuna um þurran og
leiðinlegan fróðleik skólans andspænis skapandi frelsi einstaklingsins sem
ekki þolir andlegt helsi smásálanna. Um þetta hefur heilmikið verið fjallað í
bókmenntakennslu skólakerfisins svo mótsagnakennt sem það er.
Lesa íslenskir nemendur bókmenntir sem tengjast vel við reynslu þeirra og
veruleika? Ætti námsfólk fyrst og fremst að lesa bókmenntir um kunnugleg
efni eða er betra að þær séu ókunnuglegar og opni nýja sýn á veröldina? Hafa
íslenskir kennarar næga menntun og þekkingu til þess að velja heppilegt les-
efni og standa fyrir uppbyggilegri umræðu um bókmenntir? Dýpka skilning
nemendanna á fagurfræði og eigin tilvist? Er viðhorf íslenskrar bókmennta-
stofnunar of þunglamalegt og þjóðernisdýrkandi, eða jafnvel sjálfsdýrkandi
og afturhaldssamt, til þess að bókmenntaumræða geti nokkurn tímann
snúist um mikilvægar tilfinningar og málefni í samtíma ungra lesenda?
Bókmenntakennsla
Hér á eftir verður vikið að því hvernig nokkrar valdar bækur, meðal annars
unglingasagan Draugaslóð eftir Kristínu Helgu Gunnarsdóttur og fleiri
slíkar, fjalla um menningu, tilfinningar, persónuleg sambönd og þroska. Þær
leggja fyrir okkur erfiðar spurningar um líf og dauða og draga inn í svörin
upplýsingar um menningu og sögu. Áður en rætt verður nánar um þessar
bækur er rétt að víkja nánar að bókmenntakennslu almennt.
Víða erlendis nýtur bókmenntakennsla virðingar. Anne-Kari Skarðs-
hamar, prófessor í norsku við Høgskolen i Oslo segir um lestur fagurbók-
mennta:
… fagurbókmenntir miðla til okkar reynslu af því að vera manneskja. Mikið er
lagt upp úr skilningi á öðru fólki, tilfinningalegri þátttöku og samúð í greiningum
á fólki sem er öðru vísi en við erum sjálf. Athyglinni er beint frá leit að sjálfsmynd
en að skilningi á öðrum. Það getur eflt samúð lesandans að kynnast Hinum, í bók-
menntatexta. (Skarðshamar 2005, 208) 1
Á svipaðri línu eru Duff og Maley í bókinni Literature. Samkvæmt þeim
hefur réttlæting bókmenntakennslu löngum verið þrenns konar:
• Frá sjónarhorni málvísinda má segja að bókmenntir geymi margvíslega og mis-
erfiða texta með ýmiss konar rithætti og af ólíkum textategundum. Það gefur
nemendum kost á frábærum upplýsingum og þekkingu til þess að byggja upp
orðaforða, þroska setningafræðilegt skynbragð á texta og bæta skilning á sam-
hengi og málsniði.
• Bókmenntatextar eru raunsannur menningarmiðill. Það þýðir ekki að við getum
beinlínis lært menningu tungumáls gegnum bókmenntir á því máli. Menning er
of djúpstætt og flókið fyrirbæri til þess. Í bókmenntatextum er engu að síður að
finna umhverfi, lýsingar, aðstæður og íhuganir sem gefa margvísleg tækifæri til
þess að átta sig á „mismun“ og þroska umburðarlyndi og skilning.