Hugur - 01.01.2014, Síða 32

32 Jón Bragi Pálsson
ur erfitt að sjá fyrir sér hvernig allir geta búið yfir afdráttarlausri væntumþykju í
garð náungans. Macmurray gerir sér fulla grein fyrir þessu og til að leysa þennan
vanda vísar hann til hugmyndarinnar um réttlæti. Réttlætið er nauðsynlegt til þess
að tryggja bæði að allir geti notið frelsis síns og jafningjagrundvöll í samfélaginu.
Að haga sér á réttlátan hátt felst þess vegna í því að virða frelsi annarra sem
er nauðsynlegt til þess að raunverulegt frelsi fyrirfinnist í samfélaginu, eins og
áður sagði. Til þess að viðhalda réttlætinu geta meðlimir samfélagsins náð sam-
komulagi um grundvallaratriði sem þeir telja sanngjörn eða ósanngjörn fyrir alla
einstaklinga. Í samkomulaginu felast því grundvallarréttindi og skyldur sem allir
ákveða að virða. Ef einstaklingarnir geta ekki treyst hver öðrum til að framfylgja
þessum samningi þurfa þeir að ákveða að koma á ríkisvaldi sem sér um að tryggja
með valdi að samningnum sé framfylgt. Þegar samfélagið er orðið stórt er nán-
ast ómögulegt að allir geti treyst öllum algjörlega og því verður nauðsynlegt að
mynda ríkisvald sem sér um að framfylgja réttlætinu með valdi samkvæmt lögum
samfélagsins.39
Stofnun ríkisvaldsins þarf hins vegar að lúta ströngum skilyrðum. Ríkisvald-
ið getur aðeins verið réttmætt ef það er myndað í samfélagi sem þegar býr yfir
óþvingaðri samvinnu vegna þess að ríkið fær vald sitt frá borgurunum sem þurfa
að samþykkja það sem tæki til að viðhalda samvinnunni. Borgararnir þurfa sem
sagt fyrirfram að vilja vinna saman til þess að þeir geti stofnað ríki. Þess vegna
þarf félagskapurinn að vera forveri ríkisvaldsins en ekki öfugt.40
Þar sem ríkisvaldið er eingöngu tæki í heimspeki Macmurrays ber aðeins að
meta það eftir skilvirkni sinni, svo og lögin sem verkfæri þess til að framfylgja
réttlætinu. Ríkið og lögin geta hins vegar aldrei haft gildi í sjálfu sér. Mikil hætta
getur skapast ef ríkið er persónugert og það gert að markmiði í sjálfu sér. Ríkið
hefur í hendi sér ákvörðunarrétt um réttmæti allrar valdbeitingar í krafti laga.
Sé ríkið gert að markmið í sjálfu sér skapast hætta vegna þess að þá getur ríkið
réttmætt hverslags valdbeitingu án tilvísunar til annarra markmiða en sig sjálft,
þar með verður vald ríkisins algjört og valdbeitingin verður einnig markmið í
sjálfu sér. Áherslan á valdbeitingu og ríkið sem markmið í sjálfu sér hefur einnig
nauðsynlega í för með sér guðun ríkisins sem gerir ríkið að höfundi samfélags-
ins og samfélagið að þjóni þess í stað þess að því sé öfugt farið. Siðferðið verður
einnig á valdi ríkisins og siðferðilegir mælikvarðar athafna munu aðeins taka mið
af því hvort þær efli eða skaði vald þess. Að lokum mun hið persónulega hverfa úr
samfélaginu vegna þess að einstaklingar verða aðeins skilgreindir út frá hlutverki
sínu innan ríkisvélarinnar. Því mun ríkið ráða lofum og lögum manna og gildi
þeirra aðeins byggjast á nytsemi þeirra til að þjóna áformum ríkisins.41
Félagsskapurinn þarf því alltaf að vera grundvöllur samfélagsins og forveri
ríkis valdsins. Samfélagið og ríkið þurfa að þjóna honum. Innan félagsskaparins
fyrirfinnast einnig stoðir réttlætisins sem er virðing einstaklinganna fyrir frelsi
hvers annars og jafnréttið þeirra á milli. Samfélagið þarf að stefna að réttlæti,
39 Macmurray 1970: 191–194.
40 Macmurray 1970: 191–192.
41 Macmurray 1970: 199–200.
Hugur 2014-5.indd 32 19/01/2015 15:09:31