Hugur - 01.01.2014, Page 119

Skotveiðar á spendýrum 119
hvort sem er nokkuð aðstæðubundin. Hvernig er þá hægt að takast á við þau
siðferðilegu álitamál sem hafa verið reifuð þannig að sú umfjöllun fari fram á sviði
hagnýttrar siðfræði? Þótt kenningar séu látnar liggja á milli hluta í bili er ekki þar
með sagt að siðferðilegum álitamálum megi ekki lýsa og greina. Til dæmis er hægt
að leitast við að greina ákveðin grundvallarskilyrði sem öll umræða okkar þarf að
taka tillit til. Í því samhengi má til dæmis benda á að það virðist vera ákveðin
lágmarkskrafa til siðfræðilegrar greiningar á skotveiðum að hún geri raunhæfar
kröfur til fólks. Þannig getur ekki verið siðferðilega rangt að bjarga mannslífi með
því að deyða villt dýr. Ef ísbjörn ógnaði augljóslega mannslífi þar sem enginn vafi
leikur á hættunni sem af birninum stafar væri umræða um hvort mætti fella dýrið
hálfeinkennileg. Hún væri jafn einkennileg og það væri að rjúka til og fella dýr
sem er statt í eyðifirði. Svipað má segja um það ef raunverulegt hungur steðjar
að fólki. Geta dýraverndunarsinnar leyft sér að fordæma veiðar fólks sem getur
ekki aflað sér viðurværis með öðrum hætti? Lífsafkoma fólks getur einnig verið
í húfi, samanber það sem sagt var hér að framan um flokkun á meindýrum. Þau
dýr sem herja á útsæðið eru drepin og það sama má segja um selinn sem skemmir
arðbærar veiðar sem geta verið helsta tekjulind fólks. Í þessum dæmum má líklega
segja að fólk hafi „gripið til vopna“ fremur en að um raunverulegar skotveiðar sé
að ræða.
Hér hefur verið reynt að skýra nokkurs konar lágmarksskilyrði sem greining á
siðferðilegum álitamálum varðandi skotveiðar verði að taka tillit til. Heimspekileg
greining getur auk þess, án þess að bregða fyrir sig sérstökum kenningum, dregið
fram tvískinnung í skoðunum fólks og varpað ljósi á falsrök. Umræðunni um
rjúpurnar var ætlað að vera nokkuð einfalt dæmi um slíkan tvískinnung sem
getur verið meinlegur, eða jafnvel einfaldlega vandræðalegur þegar hann berst
í tal innan fjölskyldu, án þess að neinum komi í hug að kalla hann siðferðilega
ámælisverðan. Viðhorf fólks geta hins vegar verið þess eðlis að þau varpa ljósi á
hugmyndaheim sem vert er að gagnrýna með dýpri rökum. Helsta einkenni slíks
hugmyndaheims er að hann tilheyrir ekki einungis einstaklingum með skoðanir
sem eru ekki lausar við örlítið persónulegt ósamræmi heldur er hann niðurstaða
af umræðu hóps fólks sem jafnvel forherðist í skoðunum sínum við slíka umræðu.
Dæmi um slíkar umræður sem tengjast efni þessarar greinar er þegar fólk gerir
lítið úr viðhorfum annars fólks, einmitt í nafni tvískinnungs: Veiðimenn hrista
hausinn yfir andstæðingum veiða og segja að þeir ættu þá fremur að eyða kröft-
um sínum í að gagnrýna meðferð dýra í landbúnaði (stundum einmitt í þeirra
heimalöndum) og dýraverndunarsinnar gefa ekki mikið fyrir þá aðfinnslu veiði-
manna að verndunarsinnar láti tilfinningarnar hlaupa með sig í gönur og benda
á hvernig veiðimenn geta sjálfir átt erfitt með að vera sjálfum sér samkvæmir um
hvaða dýr megi veiða og hver ekki.
Eina vörnin við þeim tvískinnungi sem hér hefur verið lýst er að beita því sem
oft er nefnt gagnrýnin hugsun. Slík vörn felst fyrst og fremst í röklegri greiningu á
þeim gildum og viðhorfum sem eru til staðar í samfélaginu. Síðar í þessari grein
verður rætt meira um spurningar sem greining í anda gagnrýninnar hugsunar ætti
að tileinka sér en hér verður látið nægja til að byrja með að nefna eina slíka. Ásak-
Hugur 2014-5.indd 119 19/01/2015 15:09:35