Orð og tunga - 2021, Síða 14

Ari Páll Kristinsson: Innri breytileiki og málsnið 3
Vefpistlarnir fjalla mestmegnis um borgarmál, byggingar, umferð
og fleira slíkt, stundum með skýrum pólitískum undirtóni. Tístin
eru að nokkru leyti á sömu slóðum efnislega en þar að auki er vikið
að ýmsu öðru, pólitík og skoðanakönnunum, dægurmenningu svo
sem kvikmyndum, söngvakeppni og íþróttaúrslitum og fjölmiðlum,
m.a. að þáttum Gísla Marteins sjálfs. Sjónvarpsþættirnir tveir, Þú
ert hér, eru eins konar portrettviðtöl við tvo þekkta einstaklinga í
menningarlífinu (einn viðmælanda í hvorum þætti), Þórarin Eldjárn
og Margréti Kristínu Blöndal (Möggu Stínu). Um er að ræða ritstýrt
(klippt) sjónvarpsefni, þ.e. ekki sent út beint.
Efnisskipan greinarinnar er þannig að 2. kafli setur viðfangsefnið í
almennara samhengi þar sem rakið er hvernig breytileika í málnotkun
má skoða í ljósi félagslegra bakgrunnsþátta, eftir málfræðilegu um­
hverfi og eftir þeim málaðstæðum sem um ræðir hverju sinni og þeirri
félagslegu merkingu sem felst í tjáningunni. Þá er fjallað um mál­
notkunarhæfni sem hluta málkunnáttunnar, um málsniðshugtakið
og um nokkrar hugmyndir sem settar hafa verið fram til glöggvunar
á því hvernig málnotendur nýta málnotkunarhæfni sína til að bregða
fyrir sig mismunandi málsniðum. Í 3. kafla segir síðan frá athugun
á innri breytileika í þremur mismunandi tegundum rit­ og taltexta í
meðförum Gísla Marteins Baldurssonar. Í undirköflum 3.1–3.3 er sagt
frá niðurstöðum um hin mismunandi málsniðseinkenni textanna og
þær ræddar. Í 4. kafla er efnið tekið saman og greining niðurstaðna
sett í víðara samhengi.
2 Tilbrigði í íslensku og málsnið
2.1 Tilbrigði af ýmsum toga
Í íslensku er sem kunnugt er svolítill breytileiki eftir félagslegum bak­
grunni. Sá breytileiki stendur þó tæpast undir nafni sem mál lýsku­
munur í þeim skilningi sem lagður hefur verið í mállýskuhugtakið í
nágrannalöndunum; betur ætti við að tala hreinlega um breytileika
eða um tilbrigði eins og nú er gert í vaxandi mæli.
Tilbrigði í framburði og orðavali eru eflaust þekktust enda eru þar
alloft á ferð fyrirbæri sem almennir málnotendur heyra glöggt og taka
eftir ef munur er á tali viðmælenda og þeirra sjálfra. Í því sambandi
má t.d. nefna raddaðan framburð eða vestfirskan einhljóðaframburð
og að hinu leytinu tiltekin orð, á borð við eldhússbekkur eða mæra.
tunga_23.indb 3 16.06.2021 17:06:47