Orð og tunga - 2021, Blaðsíða 54

Ásta Svavarsdóttir: Málnotkun í fjölskyldubréfum 43
og þar sáu þau fjölskyldunni farborða með ýmiss konar vinnu.
Systkinin voru sannkölluð bæjarbörn, öll fædd og uppalin í þéttbýli
— á Akureyri og í Reykjavík — og flest ólu þau allan sinn aldur í bæ
eða borg. Þau nutu öll góðs af batnandi hag fjölskyldunnar og bættum
samgöngum því það gerði þeim kleift að ferðast milli landshluta og
landa. Báðar systurnar dvöldu t.d. um tíma í Kaupmannahöfn sem
ungar konur sér til hressingar og upplyftingar og þótt þær ættu ekki
kost á formlegu námi þar frekar en heima sótti Guðrún sér frekari
þekkingu og tilsögn í saumaskap og handavinnu.
Hálfsystirin, Sigurjóna, var laundóttir Jóns Borgfirðings og jafn­
aldra Guðnýjar. Þrátt fyrir ættartengsl voru aðstæður hennar og lífs­
hlaup ólíkt ævi hinna systkinanna. Hún fæddist í Hrísey um það leyti
sem fjölskyldan flutti til Reykjavíkur og virðist hvorki hafa kynnst
föður sínum né systkinum fyrr en hún var komin undir tvítugt. Þá
var móðir þeirra látin og elstu bræðurnir farnir til náms í Danmörku.
Sigurjóna dvaldi einn vetur hjá fjölskyldunni í Reykjavík en virðist
hafa haft takmarkað samband við systkini sín að öðru leyti. Hún
skrifaðist hins vegar á við föður sinn til dauðadags. Að frátöldum
vetrinum í Reykjavík bjó hún alla tíð á ýmsum bæjum við Eyjafjörð.
Hún kann að hafa verið hjá móður sinni fyrstu árin5 en 15 ára er hún
skráð í manntali sem fósturdóttir á bæ í Glæsibæjarhreppi og var
þar í skjóli fósturmóður sinnar fram á þrítugsaldur þegar hún fór í
vinnumennsku í nágrenninu. Hún giftist síðan og eignaðist einn son
en þótt fjölskyldan hafi alla tíð fylgst að hafði hún ekki sjálfstæðan
búskap og hjónin voru lengstum í húsmennsku á ýmsum bæjum.
Sigurjóna hefur augljóslega lært að lesa og skrifa en ólíklegt má telja
að hún hafi fengið mikla kennslu umfram það og í fyrsta bréfinu til
föður síns 1884, þá tæplega 19 ára, segir hún: „mentun mín til muns
og handa er lítil“ (sjá Erlu Huldu Halldórsdóttur 2003:245–256 um
lestrar­ og skriftarkunnáttu kvenna á 19. öld). Öfugt við hálfsystkini
hennar var Sigurjóna sveitastúlka sem fæddist, ólst upp og bjó
mestalla ævi á sama landsvæði, fjarri föður sínum og föðurfjölskyldu.
Hún bjó allt sitt líf við lítil fjárráð og lét sig t.d. dreyma um það sem
ung kona að flytjast til Ameríku en sá aldrei ráð til þess.
Viðtakendur bréfanna voru tveir, faðir systkinanna og elsti bróðir
þeirra.6 Bréfin endurspegla því bæði samskipti milli jafnaldra og á
5 Manntal úr Eyjafjarðarsýslu 1870 er glatað.
6 Bréf fjölskyldunnar eru varðveitt í tveimur bréfasöfnum, safni Jóns Jónssonar
Borgfirðings (ÍB 95 fol. á handritadeild Landsbókasafns Íslands – Háskólabókasafns)
og safni Finns Jónssonar (NkS 4597 4to á handritadeild Konunglega bókasafnsins
tunga_23.indb 43 16.06.2021 17:06:48