Orð og tunga - 2021, Qupperneq 60

Ásta Svavarsdóttir: Málnotkun í fjölskyldubréfum 49
orðliða var stuðst við Íslenska orðsifjabók (Ásgeir Blöndal Magnússon
1989) og Ritmálssafn Orðabókar Háskólans (=ROH).
4 Máltilbrigði í félagsmálfræðilegu ljósi
4.1 Tilbrigði í nútíð sagnarinnar hafa
Ljóst var frá upphafi að á 19. öld komu bæði fyrir myndirnar hef og
hefur, hefi og hefir í nútíð eintölu af sögninni hafa. Áður en farið var
að líta á dreifingu þeirra hjá einstökum bréfriturum var hún skoðuð
í bréfasafninu í heild, þ.e. í öllum bréfum frá 19. öld, og þar reyndust
myndirnar hef og hefur vera ríkjandi, samanlagt 78% af eintölumynd­
um sagnarinnar. Það samræmist ágætlega áðurnefndri fullyrðingu
Halldórs Kr. Friðrikssonar (1861) um að þær væru ríkjandi í talmáli
(sjá 3.3.1). Í blöðum og tímaritum frá sama tíma er dreifingin jafnari
og þar hafa myndirnar hefi og hefir vinninginn, þær eru samanlagt
notaðar í 59% tilvika. Þetta gæti bent til þess að áhrifa frá málumræðu
samtímans gætti frekar í formlegum og útgefnum textum en í einka­
skrifum og áþekkur munur hefur komið fram varðandi önnur um­
deild atriði (Ásta Svavarsdóttir 2017:55–59; Heimir F. Viðarsson
2019:77–78, 85–86). Með þessar niðurstöður í huga verður nú rýnt í
dreif ingu afbrigðanna í bréfaúrvali systkinanna og víðar með tilliti til
félags málfræðilegra þátta sem kynnu að hafa haft áhrif á hana.
Í heild reyndust vera tæplega fjögur hundruð dæmi um nútíðar­
myndir sagnarinnar í úrvalinu af bréfum systkinanna og af þeim
eru 73% hef/hefur. Það er nokkru lægra hlutfall en í bréfasafninu í
heild eins og fram kom að ofan. Til frekari samanburðar var einnig
litið á öll bréf sem þar eru frá nokkurn veginn sama tímabili og
bréf systkinanna (1880−1905) og í þeim var hlutfall hef/hefur 82%.
Samanlagt eru því myndirnar hefi og hefir hlutfallslega algengari í
bréfaúrvalinu frá systkinunum en í málnotkun almennt á sama tíma
eins og hún birtist í bréfasafninu. Tafla 2 sýnir tíðni og dreifingu
nútíðarmyndanna eftir bréfriturum og viðtakendum miðað við að
þarna séu tvö beygingarmunstur á ferðinni.
tunga_23.indb 49 16.06.2021 17:06:48