Orð og tunga - 2021, Page 73

62 Orð og tunga
Svavarsdóttir 2017:60). Munurinn er þó kannski ekki meiri en búast
mætti við á einkabréfum milli nákominna ættingja og ópersónulegum
textum sem gefnir voru út opinberlega. Umfang aðkomuorðanna
endurspeglar aukna nálægð við önnur mál og almennari kunnáttu
í þeim, sérstaklega dönsku. Um leið ber það vott um tilkomu ýmiss
konar nýjunga og vöru sem almenningur átti greiðari aðgang að á
seinni hluta 19. aldar en áður. Það þarf því ekki að koma á óvart að
nafnorð eru ríkjandi meðal aðkomuorðanna þótt sagnir, lýsingarorð
og atviksorð séu samanlagt um fjórðungur þeirra. Öll systkinin
nema Sigurjóna bjuggu mestalla ævi í þéttbýli þangað sem erlendir
straumar og ýmiss konar nýjungar áttu greiðasta leið og dvöldu líka
öll um lengri eða skemmri tíma í Kaupmannahöfn: Finnur bjó þar
öll sín fullorðinsár og skrifaði flestöll bréf sín þar, Klemens bjó þar á
háskólaárum sínum og systurnar Guðrún og Guðný dvöldu þar báðar
um skeið. Umfang aðkomuorða í bréfum þeirra ber að einhverju leyti
merki þessa því bræðurnir nota orð af erlendum uppruna meira en
systurnar, þar á meðal í kóðavíxlum sem koma lítt eða ekki fyrir hjá
þeim. Í bréfum Finns birtast þau einkum sem tilvitnanir á dönsku en
hjá Klemens eru þau í ríkara mæli bundin við einstök orð og mætti því
líka líta á þau sem lítt eða ekki aðlöguð aðkomuorð. Guðrún og Guðný
nota svo aðkomuorð talsvert meira en Sigurjóna og orðin í hennar
bréfum einskorðast að mestu við gamalgróin og/eða útbreidd tökuorð.
Erfitt er að meta hvort og að hve miklu leyti félagsmálfræðilegur
bakgrunnur bréfritara hafi áhrif á eðli og einkenni aðkomuorðanna
sem þeir nota því umræðuefnin í bréfunum ráða miklu um það hvaða
orð koma fyrir. Langflest aðkomuorðin eru komin úr dönsku og það
gildir um nánast öll orðin sem systurnar nota en í bréfum bræðranna
eru aftur á móti líka allmörg orð af latneskum, grískum eða jafnvel
frönskum uppruna þótt sum þeirra kunni að vera fengin úr dönsku.
Almennt virðist þó mega segja að nútímavæðing samfélagsins og
vaxandi máltengsl, hvort tveggja þættir sem ýta undir notkun og
útbreiðslu aðkomuorða, vegi þyngra en andstaðan gegn erlendum
áhrifum sem var liður í málstöðlunarviðleitni á þessu tímabili og í
einkaskrifum sínum virðist Finnur t.d. ekki að öllu leyti fylgja þeim
skoðunum sínum sem vitnað var til í upphafi kaflans.
tunga_23.indb 62 16.06.2021 17:06:49