Orð og tunga - 2021, Side 75

64 Orð og tunga
orðin sem þeir nota koma úr ýmsum áttum þótt einkum gæti áhrifa
frá dönsku og svolítið er um kóðavíxl í bréfum þeirra. Þeir voru
báðir langskólagengnir og bjuggu tímabundið eða til langframa í
Kaupmannahöfn. Einnig er allskýr munur á hlutfallslegum fjölda
aðkomuorða í bréfum Guðrúnar og Guðnýjar annars vegar og Sigur­
jónu hins vegar. Þær fyrrnefndu voru bæjarbúar og almennt er gert ráð
fyrir að erlendra áhrifa hafi gætt fyrr og meira í þéttbýli en dreifbýli
en auk þess höfðu þær tengsl við Danmörku í gegnum bræður sína
og dvöldu þar báðar um einhverra vikna eða mánaða skeið. Sigurjóna
bjó aftur á móti í sveit mestalla ævina og starfaði fyrst og fremst
við hefðbundinn búskap. Það er of viðamikið verkefni að skoða
aðkomuorð í öðrum bréfum í safninu til samanburðar en benda má
á að í blöðum kemur fram áþekkur munur á umfangi aðkomuorða
í Reykjavíkurblöðunum annars vegar og blöðum gefnum út annars
staðar á landinu hins vegar (Ásta Svavarsdóttir 2017:61).
Niðurstöðurnar benda því eindregið til þess að ýmsir ytri þættir
hafi áhrif á málnotkun einstaklinga, m.a. á dreifingu afbrigða þar
sem tilbrigði hafa komið upp vegna málbreytinga sem eru að ganga
yfir en einnig á þætti málsins sem koma til vegna erlendra áhrifa,
ekki síst í orðaforða og orðanotkun. Þessir ytri þættir tengjast a.m.k.
að einhverju leyti samfélagsbreytingum á 19. öld svo sem auknum
menntunarmöguleikum, þéttbýlismyndun og vaxandi máltengslum,
einkum við dönsku. Kyn kemur líka við sögu en e.t.v. frekar sem
áhrifavaldur á möguleika einstaklinga á menntun og starfsvali en
sem sjálfstæð félagsbreyta af því að á þessum tíma gáfust stúlkum
afar fá tækifæri til formlegrar menntunar eða til þess að velja sér
starfsvettvang. Þó kann að vera að barnauppeldi, sem var að mestu
leyti á ábyrgð kvenna, hafi verið þeim hvati til að leggja eyrun við
hugmyndum áhrifamanna um góða og æskilega málnotkun og laga
eigið málfar að henni til þess að miðla henni áfram til barna sinna.
Þetta gæti t.d. átt við um Guðnýju sem var margra barna móðir og
hafði jafnframt notið nokkurrar skólagöngu sem gæti hafa gert henni
auðveldara að tileinka sér ráðleggingar um málfar en ómenntuðum
alþýðukonum.
Heimildir
Ari Páll Kristinsson. 2017. Málheimar. Sitthvað um málstefnu og málnotkun.
Reykjavík: Háskólaútgáfan.
Atli Jóhannsson. 2015. Breytileiki og málstöðlun: viðhorf til valinna beyg­
tunga_23.indb 64 16.06.2021 17:06:49