Saga - 2013, Blaðsíða 14

upphaflega birt í Blöndu árið 1936 en kom út á nýjan leik í bók hans
Sjö dauðasyndir. Sögur af íslenzkum sakamálum frá ýmsum öldum árið
1951.8
enda þótt skáldverk sæki efni til réttargagna og annarra frum-
heimilda getur verið erfitt fyrir þann sem lítið veit um málavexti að
greina á milli þess sem gerðist í raun og veru og hins sem er upp-
diktað til að þjóna skáldskapnum. Undir þetta falla verk Þorgeirs
Þorgeirsonar og Guðlaugs Guðmundssonar. Í sögu sinni fylgir
Þorgeir meginlínunni í yfirheyrslunum hvað varðar atburðarás
morð næturinnar og samband Natans og Agnesar Magnúsdóttur en
í sinni sögu fer Guðlaugur aðra leið hvað varðar sambandsmálin.
Rétt er þó að taka fram að þótt bók Guðlaugs sé að stofni til
„sagnfræðilegt skáldrit“, eins og hann kallar hana, hefur hluti
ritsins að geyma frumheimildir. Þar eru m.a. birt brot úr yfir-
heyrslum, ýmis réttarskjöl og bréf sem fóru milli Björns Blöndals
sýslumanns og Gríms Jónssonar amtmanns. Þessar heimildir
bregða mikilvægu ljósi á málið og auka vissulega mjög gildi bókar-
innar. Guðbrandur Jónsson styðst við ýmis sömu frumgögn og
Þorgeir og Guðlaugur en grein hans getur verið misvísandi því höf-
undur vitnar ekki til heimilda. Í Sjö dauðasyndum segir hann að vísu
í formála frá helstu heimildaflokkum sem stuðst er við en tekur
fram að engar tilvísanir séu í ritinu „vegna þess að lesanda hljóta
að vera auðfundnar heimildirnar.“9 Lesandi á þó ekki alltaf auðvelt
með að átta sig á heimildunum; hvað tekið er úr þeim og hvað séu
ályktanir höfundar en Guðbrandur leggur talsvert upp úr þeim í
texta sínum. Auk þess er hann stundum nokkuð dómharður í garð
eggert þór bernharðsson12
8 Guðbrandur Jónsson, „Dauði Natans ketilssonar“, Blanda 6 (1936), bls. 1–36;
Guðbrandur Jónsson, Sjö dauðasyndir. Sögur af íslenzkum sakamálum frá ýmsum
tímum (Reykjavík: Bókfellsútgáfan 1951). — Greinin var aftur gefin út í
safnritinu Syndir feðranna II. Sagnir af gömlum myrkraverkum árið 1987 en þar
hafði Gunnar S. Þorleifsson safnað saman nokkrum greinum um gömul
sakamál. — Rétt er að geta þess að í kennslubók Braga Guðmundssonar og
Gunnars karls sonar Uppruni nútímans. Kennslubók í Íslandssögu eftir 1830
(Reykjavík: Mál og menning 1988) er unnið með dóminn sem féll í málinu í
landsyfirrétti, sjá bls. 185–188. Þá virðist ástralski rithöfundurinn Hannah kent
nýta í skáldsögu sinni Burial Rites (London: Picador 2013) efni úr kirkjubókum
og sóknarmannatölum og hluta þeirra prentuðu frumgagna sem er að finna í
bókinni Enginn má undan líta. Hins vegar er meginlínum í yfirheyrslum ekki
fylgt í skáldsögunni hvað varðar atburðarás morðnæturinnar og samband
Natans og Agnesar.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:03 Page 12