Saga - 2013, Qupperneq 15

þeirra sem komu við sögu morðvígsins og setur óhikað fram eigin
skoðanir á þeim.10
Þannig hafa yfirheyrslurnar yfir sakborningum verið nýttar áður,
en áhrifamáttur frásagna þess fólks sem eitt vissi hvað gerðist á
Illugastöðum aðfaranótt 14. mars 1828 virðist hafa verið fremur tak-
markaður sé miðað við allt það efni sem birt hefur verið í
áratuganna rás um morðbrennuna. Þeim mun áhrifameiri virðast
tvær bækur hafa verið, sem gefnar voru út hvor sínum megin við
aldamótin 1900 og fjalla sérstaklega um sögu Natans ketilssonar.11
Annars vegar er Sagan af Natan Ketilssyni eftir Skagfirðinginn Gísla
konráðsson, sem kom út árið 1892, fimmtán árum eftir dauða höf-
undarins; þannig bjó Gísli Natanssögu aldrei sjálfur til útgáfu.12
Hins vegar er Saga Natans Ketilssonar og Skáld-Rósu eftir Brynjúlf
Jónsson frá Minna-Núpi í Árnessýslu, sem gefin var út árið 1912.
ekki er að sjá að þessar tvær fyrstu útgefnu Natanssögur sæki efni
beint til réttargagna málsins ef undan eru skildar meginniðurstöður
dómanna. Áratugum saman höfðu þær hins vegar mótandi áhrif á
hugmyndir fjölmargra Íslendinga um morðvígið, aðdraganda þess,
ástæður og afleiðingar, ekki síst bók Brynjúlfs frá Minna-Núpi.13
Reyndar má halda því fram að megnið af því sem skrifað var á 20.
öld um dauða Natans ketilssonar 14. mars 1828 og aftökur saka-
mannanna 12. janúar 1830 sé með einum eða öðrum hætti byggt á
því sem fram kemur í bókum þeirra Gísla konráðssonar og Brynj -
úlfs Jónssonar frá Minna-Núpi. Því er sérstök ástæða til að huga að
efni þeirra og uppruna.
friðrik, agnes, sigríður og natan 13
10 Dæmi um þetta er m.a. að finna á bls. 198–204 í Sjö dauðasyndir.
11 Gísli konráðsson, Sagan af Natan Ketilssyni (Ísafjörður: Reinharður kristjáns -
son 1892); Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi, Saga Natans Ketilssonar og Skáld-
Rósu. Rituð eftir beztu heimildum og skilríkjum (Reykjavík: Sigurður kristjánsson
1912).
12 Þegar rit Gísla konráðssonar kom út 1892 var það ranglega höfundarmerkt
Sighvati Grímssyni Borgfirðingi og þá birtist löng blaðagrein þar sem það var
harðlega gagnrýnt og var Sighvatur sakaður um ritstuld, sjá Þjóðólfur 28. nóv-
ember 1892, bls. 217–218. — Sighvatur Borgfirðingur svaraði þessum ásökun-
um, sagðist hafa glatað handriti sem hann hefði skrifað upp eftir handriti Gísla
á sínum tíma og ekki vitað fyrr en það var skyndilega orðið að útgefinni bók í
hans óþökk, sjá Þjóðviljinn ungi 24. janúar 1893, bls. 31.
13 Sbr. Morgunblaðið 18. janúar 1974, bls. 14. — Raunar virðast flestir sem ritað
hafa um morðmálið og aftökurnar hafa kynnt sér skrif Brynjúlfs og orðið fyrir
áhrifum af þeim. Bókin hafði t.d. áhrif á Guðlaug Guðmundsson og ýtti undir
að hann ritaði Enginn má undan líta, sbr. bls. 5 í þeirri bók.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:03 Page 13