Saga - 2013, Side 16

Tvö áhrifamikil rit
Frásögnin af morðbrennunni á Illugastöðum 1828, orsökum hennar
og eftirmálum, er samfelldasti hlutinn í Natanssöguritum þeirra
Gísla konráðssonar og Brynjúlfs Jónssonar frá Minna-Núpi. Í báð -
um tilvikum byggjast skrif þeirra þó að verulegu leyti á eldri hand-
ritum um lífshlaup Natans ketilssonar.
Hinn mikilvirki fræðimaður, ættfræðingur og annálaritari Jón
espólín sýslumaður í Skagafirði hefur verið sagður lærifaðir Gísla
konráðssonar en espólín er þekktastur fyrir ritverkið Íslands árbækur
í söguformi sem gefið var út í tólf bindum á árunum 1821 til 1855.14
Í síðasta bindinu sagði espólín stuttlega frá Natansmálum:
Það bar til í Húnavatnsþingi að maður var sendur frá Geitaskarði, frá
vorm bónda Beck Símonarsyni er hreppstjóri hafði verið í Langadal:
Pétur, er stóð að fjárdrápinu, var hann þar í nokkurs konar haldi og
beið hæstaréttardóms en gekk laus sem þá gjörðist títt um illvirkja;
hann skyldi fara vestur á vatnsnes, var vorm bóndi mjög krankur af
iktsýki [liðagigt] og bætti sig ekki með drykk; skyldi leita honum lækn-
inga til Natans ketilssonar, hann var þá tekinn til að búa á Illuga -
stöðum eftir langt flangur, og þó hann væri ærið óráðvandur þóttu
honum heppnast furðulega lækningar; en er hann var þar kominn var
þar staddur ungur maður innan tvítugt, Friðrik, sonur Sigurðar
Ólafssonar í katadal; allt voru illmenni er að honum stóðu. Agnes hét
vinnukona Natans og fylgikona en önnur Sigríður; þeim Friðrik og
Natan hafði borið nokkuð í milli áður um kvennamál, og réðu þær það
með Friðrik að drepa Natan, en hann hugði til fjár ásamt sem mörgum
var þá títt þar í sýslu; þær eggjuðu Friðrik fast því hann var nokkuð
deigur fyrst; þeir Natan og Pétur sváfu sinn í hvorri rekkju um nóttina,
tók Friðrik sleggju og rotaði Pétur og sömuleiðis Natan, röknuðu þeir
við aftur og veltust þá úr rúmunum og ætlaði Natan illan anda og bað
hlífðar; þá sótti önnur ljós og voru þeir ódauðir en Friðrik veitti þeim
áverka marga, fékk Natan sjö stingi; og er þeir voru dauðir báru þau
öll feiti á líkin og brenndu, og er þau komu til bæja kváðu þau þá hafa
inni brunnið, hefði kviknað í meðulum, og létust hafa flúið eldinn.
Báða hafði þá Pétur og Natan dreymt ferlega um sig áður; en er til var
komið var brunnin baðstofan er þeir voru í, en líkin voru hvergi nærri
eggert þór bernharðsson14
14 Sjá um sagnaritun Jóns espólíns: Ingi Sigurðsson, The Historical Works of Jón
Espólín and his Contemporaries: Aspects of Icelandic Historiography (edinborg: án
útg. 1972), bls. 74–255 og 406–418. — Sjá m.a. um samband Jóns espólíns og
Gísla konráðssonar: Ólafur Davíðsson, „Tveir fræðimenn.“ Sunnanfari 4:4
(október 1894), bls. 25.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:03 Page 14