Saga - 2013, Side 21

til 1834. Fyrra árið markast af því að þá um vorið varð Natan
ketilsson bóndi á Illugastöðum og það síðara af veikindum esp -
ólíns.34 Þannig liðu einungis fáein ár frá morðbrennunni á Illuga -
stöðum 1828 og aftökunum í vatnsdalshólum 1830 þar til búið var
að festa á blað heild stæða lýsingu á því sem talið er að hafi gerst.
Hins vegar bjó hvorki Jón espólín né Gísli konráðsson í Húnaþingi
undir lok þriðja áratugar 19. aldar; þeir áttu heima í Skagafirði og
voru fjarri vettvangi morðbrennunnar sem þeir skrifuðu um.
Á sama hátt og Gísli konráðsson vinnur frásögn sína af Natans -
málum út frá frásögnum í handriti Jóns espólíns að Húnvetninga
sögu treystir Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi mjög á Natans -
söguhandrit Tómasar Guðmundssonar á Þverá í Miðfirði35, eins og
hann segir raunar sjálfur frá í riti sínu.36 Tómas var fæddur árið 1814
en lést í upphafi árs 1860 og hefur því verið á unglingsaldri þegar
Illugastaðamorð voru framin og aftökurnar fóru fram í vatns dals -
hólum. Miðað við lýsingu hans á aftökudeginum er ekki að sjá að
Tómas hafi sjálfur verið þar viðstaddur. Sennilega hefur hann
skrifað handritið á árunum 1855 til 1859 og markast fyrri ársetningin
af dauða Rósu Guðmundsdóttur, Skáld-Rósu, en Tómas segir frá
andláti hennar.37
Tengslin milli skrifa Tómasar á Þverá og Brynjúlfs frá Minna-
Núpi eru skýr og koma vel fram þegar bornar eru saman frásagnir
í handriti Tómasar frá miðri 19. öld og í útgefnu riti Brynjúlfs árið
1912.38 Texti Brynjúlfs frá Minna-Núpi er þó talsvert lengri en
friðrik, agnes, sigríður og natan 19
34 Sbr. Jón Torfason, „Svipast um á Illugastöðum.“ Húnvetningur 15 (1991), bls.
10; Árni Pálsson, „Um Árbækurnar og espólín“, Árbækur Espólíns 1. deild.
Ljósprent (Reykjavík: Lithoprent 1943), bls. 34; Jón espólín, Saga Jóns Esp-
ólíns hins fróða, bls. 173–177.
35 Lbs. Lbs. 1933 8vo. Tómas Guðmundsson, Sagan af Natan ketilssyni.
36 Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi, Saga Natans Ketilssonar, bls. 63. — Brynj -
úlfur segir reyndar að Tómas hafi búið á Þverá í vesturhópi en hann bjó á
Þverá í Miðfirði.
37 Undir þessar ársetningar tekur Guðrún P. Helgadóttir í umfjöllun sinni um
Skáld-Rósu í Skáldkonur fyrri alda II (Akureyri: kvöldvökuútgáfan 1963), bls. 112.
38 Sbr. Lbs. Lbs. 1933 8vo. Tómas Guðmundsson, Sagan af Natan ketilssyni, bls.
75–87 og 89–95; Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi, Saga Natans Ketilssonar,
bls. 87–116 og 120–124. — Til er handrit í skjalapakkanum Lbs. 1933 8vo í
handritadeildinni sem Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi hefur skrifað og
nefnist Natans saga ketilssonar eftir Tómas Guðmundsson á Þverá
endursamin og aukin, en hvað varðar Illugastaðaþátt og afleiðingar
morðbrennunnar er það að mestu samhljóða útgefna efninu árið 1912, sjá bls.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:03 Page 19