Saga - 2013, Qupperneq 24

Niðurstaða Magnúsar um Natanssögu Gísla konráðssonar er þessi:
Meginsjónarmið Gísla konráðssonar er greinilega að halda til haga
fróðleik, safna saman í eina syrpu efni sem tengja má í höfuðdráttum
og góðum vilja sömu aðalpersónunni. Listræn sjónarmið eru ekki ofar-
lega í huga hans. Hann hefur þó sýnilega tekið mið af frásagnarhætti,
stíl og uppbyggingu íslenskra fornsagna; þær eru hans stíllega viðmið.
Hann ætlar sér ekki að semja skáldskap eða blanda neinu af því tagi í
frásögnina. Þvert á móti er hann að skrásetja sagnir af raunverulegu
fólki og raunverulegum atburðum. Hann sér atburði og fólk utanfrá,
segir frá í þriðju persónu og lifir sig ekki inn í hugarheim eða tilfinn-
ingar persóna. Gísli er stöðugt í hlutverki fróðleiksmannsins sem getur
endalaust þulið sagnir um fólk og atburði. Hann byggir fyrst og fremst
á munnmælum en einnig eigin reynslu og upplifun.50
Hér skipta lokaorðin sérstaklega máli fyrir framsetninguna í Natans -
sögu Gísla konráðssonar; hann sankar að sér fróðleik, treystir
munn mælum af margvíslegu tagi og byggir að einhverju leyti á
eigin reynslu.
Magnús Hauksson fjallaði á sama hátt um Natanssögu Brynjúlfs
Jónssonar frá Minna-Núpi og komst að þeirri niðurstöðu að hann
væri almennt á svipuðum nótum og Gísli konráðsson hvað varðaði
sagnaþáttaformið. Hins vegar væri heimildavinna Brynjúlfs á ýms -
an hátt öðruvísi. Magnús tilgreinir að Brynjúlfur noti nokkrar
ritaðar heimildir en meginheimildir hans séu þó munnlegar. Munn -
mæli og sögusagnir séu áberandi og víða segi t.d. „sögn er“, „svo er
sagt“, „frá því er sagt“, „sagt er“, „þess er getið“, „var margt sagt“,
„er mælt“ o.s.frv. Þá sé vísað til fjölda tilgreindra heimildarmanna
sem þekktu ýmsar sögupersónur. Brynjúlfur hafi hins vegar
„allgagn rýna afstöðu til heimildanna og reynir að meta þær eftir
bestu getu og segir þá stundum að sagnir séu óljósar eða óglöggar.
Þá tekur hann oft fram þegar sögum ber ekki saman.“51 Hann
hrekur jafnvel einstaka atriði í frásögn Gísla með rökum og beitir
þar með tiltekinni heimildarýni.52 einnig getur hann um það ef
munnmælavísur eru eignaðar fleiri en einum höfundi. Þá setur
hann einstaka sinnum fram persónulegar og sálfræðilegar skýringar
og byggir jafnvel á „innlifun að miklu leyti og skilningi á sammann-
eggert þór bernharðsson22
50 Sama heimild, bls. 100.
51 Sama heimild, bls. 103.
52 Dæmi um þetta má m.a. finna á bls. 62–64 í bók Brynjúlfs.
53 Magnús Hauksson, Íslenskar heimildabókmenntir, bls. 109.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:03 Page 22