Saga - 2013, Qupperneq 59

erla hulda halldórsdóttir
kvennabréfin á Hallfreðarstöðum
Hagnýting skriftarkunnáttu 1817–1829
Þegar Páll Pálsson var ellefu ára árið 1817 var hann sendur til fósturs og
mennta suður í Odda á Rangárvöllum. Þá hófust markvissar bréfaskriftir
milli hans og fjölskyldu hans austur á Hallfreðarstöðum í Hróarstungu.
Þessi bréfaskipti stóðu yfir jafnlengi og báðir aðilar lifðu. Hér eru bréf
skrifuð af móður Páls, ömmu og tveimur systrum á tímabilinu 1817–1829
skoðuð í ljósi kenninga um alþýðlega læsisiðkun. Með öðrum orðum er
sjónum beint að því hvað konurnar á Hallfreðarstöðum „gerðu við læsi“,
hvernig þær hagnýttu skriftarkunnáttuna á tímum þegar minnihluti lands-
manna, og mun færri konur en karlar, kunni að skrifa. Því er haldið fram að
sendibréf fyrri tíma verði ávallt að skoða í ljósi þess menningar- og
félagslega samhengis sem þau spretta úr.
Í júní árið 1825 skrifaði Sigríður Pálsdóttir, sextán ára, Páli bróður
sínum, nítján ára, bréf eins og hún hafði gert á hverju ári síðan 1817.1
Fyrstu bréfin voru skrifuð í orðastað hennar en frá 1820 hafði hún
skrifað eigin hendi samtals átta bréf og þetta var hið níunda. Það var
frábrugðið hinum fyrri að því leyti að nú þurfti Sigríður sjálf að taka
alla ábyrgð á því hvernig bréfið væri stílað því „Amma mín hefur
afsagt mér alla stod og Miskun med ad stíla firir mig en eg veit
þú vorkennir mér þo liótur verdi stíllin minn og tekur vilian firir
verkid.“2
Orð Sigríðar vekja spurningar um sendibréf og það umhverfi
sem þau eru sprottin úr. Hver er höfundur bréfs sem skrifað er af
einni en stílað af annarri? Og hver og hvað ræður efni bréfs sem
skrifað er í samhengi við önnur bréf skrifuð á sama tíma, í sömu
baðstofu? Bréf Sigríðar á tímabilinu 1817–1829 standa nefnilega ekki
ein og sér sem bréflegt prívatsamtal hennar og Páls Pálssonar
Saga LI:2 (2013), bls. 57–91.
1 yfirstandandi rannsókn mín á ævi Sigríðar Pálsdóttur og bréfaskiptum hennar
og Páls bróður hennar er unnin fyrir styrk frá Rannís, Start-Marie Curie Actions,
verkefnisnúmer 130811-051.
2 Lbs. (Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn, handritadeild). Lbs. 2413 a 4to.
Sigríður Pálsdóttir til Páls Pálssonar 23. júní 1825.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 57