Saga - 2013, Page 60
bróður hennar, heldur eru þau hluti af stærra samhengi bréfaskipta
Páls, móður hennar, ömmu og systur — og fleiri einstaklinga.
Þessi bréf Sigríðar Pálsdóttur (f. 1809) ásamt bréfum Þórunnar
systur hennar (f. 1811), móður hennar Malene Jensdóttur (f. 1786) og
ömmu hennar Sigríðar Ørum (f. 1753) eru varðveitt í bréfasafni Páls
Pálssonar (f. 1806), amtmannsskrifara á Stapa, og eru viðfangsefni
þessarar greinar.
Kenningarlegur grunnur
Bréf úr safni Páls hafa verið notuð við rannsóknir á sögu nítjándu
aldar, einkum stjórnmálasögu og menningarsögu, því meðal bréfa-
vina hans voru sumir þeirra sem taldir hafa verið til merkilegustu
karla Íslandssögunnar á fyrri hluta aldarinnar.3 Hér verður sjónum
aftur á móti beint að öðrum þáttum, eða því menningarlega og
félagslega umhverfi sem bréfin spretta úr og þeim veruleika sem
þau lýsa. Það er því skriftarkunnáttan sjálf, sú þekking sem í henni
felst og hagnýting hennar sem er til rannsóknar. Unnið er út frá
kenningum á sviði læsis (skrift og lestur), einkum um hversdagslega
eða alþýðlega læsisiðkun (e. vernacular literacy practices).4 Hugtakið
læsisiðkun vísar til þess hvernig fólk færir sér í nyt þá þekkingu sem
felst í lestri og skrift. Læsisiðkun sem greiningarhugtak var kynnt til
sögunnar af David Barton og Mary Hamilton árið 1998 og hefur
síðan verið þróað áfram og haft mikil áhrif á rannsóknir á læsi.
Hugtakið alþýðlegt vísar til hversdagslegrar notkunar og að horft er
til þeirrar tegundar læsis sem lærist inni á heimili en ekki innan
formlegra stofnana á borð við skóla eða vegna valdboðs að ofan.
Þetta er sú tegund læsis og hagnýting sem á sér rætur á heimili fólks
og í uppeldi þess.5
erla hulda halldórsdóttir58
3 Þetta eru karlar á borð við Baldvin einarsson og Tómas Sæmundsson.
4 Þessi þýðing hugtaksins er fengin hjá Davíð Ólafssyni sagnfræðingi sem notaði
það í fyrirlestri á 4. íslenska söguþinginu 7.–10. júní 2012: „Sjálfsævisaga í stefj-
um: Lausavísur og ljóðasöfn sem sjálfsbókmenntir á 19. öld.“ Fyrirlesturinn hef-
ur ekki verið gefinn út en á vefsíðu Söguþingsins má finna útdrátt þar sem hug-
takið kemur fyrir, sbr: Vef http://www.akademia.is/index.php?option=com_
content&view=article&id=329%3Adavie-olafsson&catid=96%3Asoeguting
&Itemid=209&lang=en, skoðað 3. okt. 2013.
5 Sjá David Barton og Mary Hamilton, Local Literacies. Reading and Writing in One
Community (London og New york: Routledge 1998). Um skilgreiningu á alþýð -
legri læsisiðkun sérstaklega sjá bls. 6–7 og 247–252. Jafnframt má benda á
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 58