Saga - 2013, Síða 71

Skriftarkunnátta
Áðurnefnd rannsókn Susan Whyman leiddi í ljós að fleira alþýðu -
fólk en áður var talið bjó yfir nægilegri þekkingu til að skrifa og stíla
bréf í Bretlandi þegar á átjándu öld, og hefur rannsókn hennar vakið
athygli fyrir þessar niðurstöður.32 Whyman er í bók sinni mjög upp-
tekin af því að alþýðufólk úr skólalausum samfélögum skuli hafa
lært að skrifa á tímabili þegar skriftarkennsla var ekki lögboðin. ein
lykilspurning hennar er einmitt hvernig „þorp án skóla gat framleitt
bréfritara eins og Morton“, sem er einn af lykilbréfriturum hennar.33
Þótt ljóst sé af rannsóknum að formlegir skólar og skólaganga hafi
gegnt lykilhlutverki í almennri útbreiðslu skriftarkunnáttu34 má að
mínu mati greina í bók Whyman oftrú á vægi formlegrar
menntunar og vanmat á sjálfsnámi og óformlegum leiðum til
menntunar og tjáningar. Með öðrum orðum, hún undrast hve
útbreidd skriftarkunnáttan var meðal venjulegs fólks og þess hóps
sem taldist til „middling sort“ (kaupmanna, handverksmanna
o.s.frv.) í samfélögum þar sem ekki voru reknir formlegir skólar.
vissulega var skriftarkunnátta stéttbundin, í Bretlandi sem annars
staðar, og frekar á færi ráðandi stétta, en rannsóknir síðustu ára og
áratuga hafa einmitt sýnt að meðal hinna lægra settu og valdaminni
byggðist þekkingin og útbreiðsla hennar á hinu sjálfsprottna og
óformlega fremur en valdboði að ofan. Þarna var að verki sívaxandi
löngun fólks, bæði kvenna og karla, til þess að geta tjáð sig skriflega,
verið í sambandi við ástvini og kunningja með bréfaskriftum eða
tjáð hugsanir sínar og hjartans mál á síðum dagbóka. Þessi þróun
var hluti af vaxandi einstaklingshyggju og lýðræðisvæðingu átjándu
og nítjándu aldar35 og raunar gerir Whyman talsvert úr lýðræðis-
kvennabréfin á hallfreðarstöðum 69
32 Vef. Gary Schneider, review of The Pen and the People: english Letter Writers
1660–1800 (review no. 991) URL: http://www.history.ac.uk/reviews/review
/991. Skoðað 2. október 2013.
33 Susan Whyman. The Pen and the People, bls. 5.
34 Loftur Guttormsson, „Udviklingen af læse- og skrivefærdighed i Norden
1650–1850. Historiografiske funderinger“, í Att läsa och att skriva, bls. 20 og 31.
35 David A. Gerber fjallar talsvert um þetta í bók sinni um bréf breskra innflytj-
enda í Bandaríkjunum, sbr. Gerber, Authors of Their Lives, bls. 74 o.áfr. einnig
má benda á Davíð Ólafsson, „vernacular Literacy Practices in Nineteenth-
Century Icelandic Scribal Culture“, bls. 65–85, og Loftur Guttormsson,
„Udviklingen af læse- og skrivefærdighed i Norden 1650–1850“, bls. 20–34.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 69