Saga - 2013, Side 72

væðingu bréfaskrifta, þegar það að skrifa bréf varð smám saman á
hvers manns færi.36
Á Íslandi var, eins og kunnugt er, svokölluð heimafræðsla ríkj-
andi form menntunar langt fram á nítjándu öld og barnaskólar telj-
andi á fingrum annarar handar fram yfir miðja öldina.37 Skrift var
ekki lögboðin námsgrein fyrr en árið 1880. engu að síður kunnu
talsvert fleiri en embættismenn og fjölskyldur þeirra að skrifa þegar
komið var fram um aldamótin 1800 og sóknin í þá þekkingu jókst
hröðum skrefum þegar leið á öldina. Um það vitna bréf, dagbækur,
fjöldi handrita sem varðveist hafa og endurminningar þar sem sagt
er frá börnum og unglingum sem urðu sér úti um forskrift á fyrri
hluta aldarinnar og æfðu sig í laumi eða með vitund og vilja
forráða manna.38
erfitt er þó að meta raunverulegan fjölda þeirra sem voru skrif-
andi, hvort sem um er að ræða Ísland eða önnur lönd. Í Bretlandi
gengu rannsóknir lengi út á að telja undirskriftir fólks á opinberum
skjölum, en sú aðferð er takmörkuð því þótt einhver hafi lært að
skrifa nafnið sitt er ekki þar með sagt að hann eða hún hafi getað
skrifað og stílað heilt sendibréf.39 Í Svíþjóð er talið að um 15–20%
landsmanna hafi verið skrifandi í upphafi nítjándu aldar.40 Spurn -
ingalistar Hins íslenzka bókmenntafélags frá 1839 gefa
vísbendingar um stöðu mála á Íslandi en eru ótraust heimild vegna
þess hve svör margra presta við hinni einföldu spurningu um
fjölda og kyn skrifandi og óskrifandi sóknarbarna eru óljós. Með
hliðsjón af uppgefnum tölum mætti gera ráð fyrir 10–30% full-
orðinna kvenna hafi verið skrifandi en 20–50% karla.41 en á þessu
er sá fyrirvari að engin leið er að vita hvað prestar eiga við með
orðum á borð við párandi, skrifandi eða sendibréfsfær, sem koma oft
við sögu í svörum þeirra.
erla hulda halldórsdóttir70
36 Susan Whyman, The Pen and the People, t.d. bls. 12–13.
37 Um menntun á Íslandi á 19. öld sjá nánar í ritinu Almenningsfræðsla á Íslandi
1880–2007. Fyrra bindi. Ritstj. Loftur Guttormsson (Reykjavík: Háskólaútgáfan
2008), einkum kafla Lofts Guttormssonar.
38 Davíð Ólafsson, „vernacular Literacy Practices in Nineteenth-Century
Icelandic Scribal Culture“, bls. 65–85; erla Hulda Halldórsdóttir, Nútímans kon-
ur, bls. 107–108.
39 Susan Whyman, The Pen and the People, bls. 104–106.
40 Britt Liljewall, „Folkligt skriftbruk i Sverige under 1800-talet“, Att läsa och att
skriva, bls. 43.
41 erla Hulda Halldórsdóttir, Nútímans konur, bls. 107.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 70