Saga - 2013, Blaðsíða 73

Stundum virðast prestar gera minna úr skriftarkunnáttu en efni
standa til. Jónas Jónsson prestur í Höfðasókn í Suður-Þingeyjar sýslu,
skrifar til dæmis í svari sínu árið 1840: „en þó konur nokkrar og
stúlkur pári hvörjar öðrum, má það eigi heita skrift.“42 Í þessari
sveit hafa verið stúlkur og konur sem sendu bréf, kannski einföld og
illa skrifuð, en bréf engu að síður þótt þau féllu ekki að stöðlum
kanselíbréfa eða lærðra karla í stétt presta. Hér kemur hugtakið
alþýðleg læsisiðkun að góðum notum af því að það gerir ráð fyrir að
læsisiðkun spretti úr reynslu og þörf hins hversdagslega, geti farið
fram á ýmsum sviðum og eigi sér mismunandi hlutverk.43 Þannig
hefur sú þekking sem konurnar í Höfðasókn bjuggu yfir verið notuð
í samhengi við þeirra þarfir og áhugasvið og hagnýtingin að þeirra
eigin frumkvæði. Hversu vel skrifandi þær voru var aukaatriði.
Í yfirlitsgrein um rannsóknir á skrift og læsi á Norðurlöndum
1650–1850 skilgreinir Loftur Guttormsson færni í skrift á einfaldan
hátt, sem „getu til þess að mynda bókstafi og skrifa einfaldan
texta“.44 Sú kunnátta var nægileg fyrir þorra almennings. Rann -
sóknir sýna að fólk skrifaði bréf vandræðalaust hvað sem leið stíl og
stafsetningu.45 Susan Whyman bendir einmitt á að handbækur um
bréfaskriftir, sem nutu mikilla vinsælda á átjándu og nítjándu öld,
höfðu furðulítil áhrif á þá bréfritara sem hún rannsakaði, því þeir
skrifuðu alla jafna frjálslegri stíl en þann sem haldið var á lofti í
mörgum þessara bóka.46 Í bók sinni um bréf breskra vesturfara, sem
skrifuð eru áratugum og jafnvel hálfri annarri öld síðar en bréfin
sem Whyman rannsakaði, vekur David A. Gerber athygli á því að
bréf þeirra passi illa við formúlur forskriftarbókanna. Til þess séu
kvennabréfin á hallfreðarstöðum 71
42 Þingeyjarsýslur. Sýslu- og sóknarlýsingar Hins íslenska bókmenntafélags 1839–1844
(Reykjavík: Gott mál hf. 1994), bls. 51. Ég þakka Ólöfu Garðarsdóttur fyrir að
vekja athygli mína á þessari færslu.
43 Sbr. David Barton og Mary Hamilton, Local Literacies, bls. 10–11.
44 Loftur Guttormsson. „Udviklingen af læse- og skrivefærdighed i Norden
1650–1850“, bls. 21–22.
45 David Barton og Nigel Hall, „Introduction“, Letter Writing as a Social Practice,
bls. 9.
46 Susan Whyman, The Pen and the People, bls. 28–30. Meira um forskriftarbækur
og handbækur og listina að skrifa bréf má m.a. sjá í Lucille M. Schultz, „Letter-
Writing Instruction in 19th Century Schools in the United States“, Letter
Writing as a Social Practice, bls. 109–130, og konstantin Dierks, „The Familiar
Letter and Social Refinement in America, 1750–1800“, bls. 31–41, Letter Writing
as a Social Practice.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 71