Saga - 2013, Qupperneq 90

kvenna og það sem þær hafa að segja í bréfum, og það gildi sem líf
þeirra hafði, sett í samhengi við eitthvað annað en líf þeirra sjálfra
og sögu.102
Auðvelt væri að taka bréf kvennanna á Hallfreðarstöðum og
dásama þau fyrir tungutak. Mikilvægi þeirra er þó margþættara en
svo, því sendibréf eru eins og fram hefur komið margslungið sam-
skiptaform og heimild. Í þeim eru frásagnir af fólki, af lífi og dauða,
gleði og sorg, fjárbúskap, tóvinnu, veðri, hafísum, vatnaskrímslum.
Þau eru jafnframt tjáning einstaklinga, sviðsetning. Og rétt er að
minna á að í bréfum eru þagnir, um sumt er ekki talað, og í bréfum
geta verið vísvitandi blekkingar og lygi.103 Þetta er sérstakur heimur
sem endurspeglar samband þeirra sem skrifast á, auk þess sem
breytur á borð við kyn, stétt, stöðu, kynhneigð og þjóðerni hafa
áhrif. Sendibréf er því ekki gagnsæ eða einföld heimild heldur upp-
lifun og tjáning einstaklings — eða einstaklinga, því bréf er ávallt
skrifað með „hinn“ í höfðinu, viðtakandann sem orðin eru ætluð.
Þar að auki slæðast inn í bréfin áhrif frá öðrum miðlum á
ritunartíma þess, svo sem úr bókmenntatextum, prédikunum og
frétta blöðum.104 Að ógleymdri ritstjórn hvers konar eða úthlutun
bréfsefnis.
Þessar mörgu hliðar sendibréfa gera hugtakið læsisiðkun að gagn-
legu greiningartæki því það hjálpar til við að draga fram þá menn-
ingar- og félagslegu þætti sem höfðu áhrif á það hvernig fólk hag -
nýtti þekkingu sína, „hvað það gerði við læsi“105 og hvaðan þekk-
ingin var sprottin.
Þegar heimilið á Hallfreðarstöðum er skoðað í þessu ljósi, og
skoðaðar þær sex megin-læsisiðkanir sem kynntar voru í upphafi,
verður að byrja á fyrirvörunum. Læsi hefur verið stundað daglega
á heimilinu (kvöldvökur, börnin lærðu kverið og amma las
Árnapostillu, Sturms-hugvekjur og fleira sem nefnt er bréfum) en
bréf voru ekki skrifuð á hverjum degi. Lestur og skrift eru þannig
að skildar iðkanir eða athafnir. Meðan sýslumaðurinn Páll Guð -
erla hulda halldórsdóttir88
Skírnir 187 (vor 2013), bls. 83 og 102–103. einnig um kvennaskóla og
umræður um menntun kvenna á 19. öld, erla Hulda Halldórsdóttir, Nú tímans
konur.
103 David A. Gerber hefur fjallað á áhugaverðan hátt um lygi og blekkingar í
sendibréfum vesturfara, sbr. Gerber, „Acts of Deceiving and Withholding in
Immigrant Letters: Personal Identity and Self Presentation in Personal
Correspondence“, Journal of Social History 39:2 (2005), bls. 315–330.
104 David A. Gerber, Authors of Their Lives, bls. 46–47
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 88