Saga - 2013, Qupperneq 96

Árið 1961, ellefu árum eftir andlát Jóhönnu, afhentu systkini hennar
Þjóðskjalasafninu þessi gögn með þeim skilmála að þau yrðu inn-
sigluð og ekki opnuð fyrr en eftir hálfa öld, 2011. Nú hafa fræði -
menn því loks fengið tækifæri til að kanna skjölin, með tilteknum
skilmálum um persónuvernd, en skjölin virðist Jóhanna hafa tekið
með sér þegar hún hætti störfum í stríðslok, eftir uppsögn.5
Þessi gögn varpa nýju ljósi á vinnubrögð lögreglunnar og Jó -
hönnu í ástandsmálum. Þau sýna að hún lék í senn lykilhlutverk við
að undirbúa lagasetningu á þessu sviði og fylgja lögunum eftir á
umdeildan hátt. Þá veita skjölin innsýn í afstöðu ráðherra, embættis -
manna og ýmissa áhrifamanna til ástandsins og samskipti Jóhönnu
við þá. Markmið þessarar ritgerðar er að rekja fyrrnefnda þætti
ástandssögunnar einkum á grundvelli skjalanna, sem svo lengi hafa
legið innsigluð í lokuðum hirslum.
Lögreglurannsókn á siðferðisástandinu 1941
Jóhanna knudsen segir svo frá að veturinn 1940 hafi hún sótt um
nýja stöðu kvenlögregluþjóns, vegna þess að henni „þótti knýjandi
nauðsyn að reynt yrði að stemma stigu fyrir því að kvenfólk gengi
hernum á hönd“. ekki hafi þó orðið af ráðningu að sinni, því að
Agnar kofoed-Hansen lögreglustjóri hafi talið ólíklegt „að hin
almenna lögregla“ gæti sinnt ástandsmálum við óbreyttar aðstæður.
Lögreglan hefði reynt að halda aftur af kvenfólki eftir hernámið, en
því verið illa tekið af bæjarbúum og hernum. Breski herlögreglu-
stjórinn hefði jafnvel sagt að setuliðsstjórnin tæki enga ábyrgð á því,
þór whitehead94
stúlka í Reykjavík og kaupmannahöfn en hafið hjúkrunarnám af köllun til að
líkna. Hún lauk náminu í Osló 1930 og framhaldsnámi á vinnuhæli Papworth-
berklasjúkrahússins í Cambridgeshire, englandi, sama ár. Síðan starfaði Jó hanna
á Landspítalanum, var forstöðukona vinnuhælis berklasjúklinga að Reykj um í
Ölfusi, nærri Hveragerði, 1932–1934, og yfirhjúkrunarkona á sjúkrahúsinu á
Ísafirði 1934–1940. Hún starfaði hjá lögreglunni í Reykjavík frá mars 1941, var
ráðin lögregluþjónn og falið ungmennaeftirlit 1942, en sagt upp störfum að fyr-
irmælum dómsmálaráðherra í september 1944 og lét af þeim í júlí 1945. Hún
stundaði þjóðlega minjagripagerð og kortaskreytingar og gaf út tímaritið Syrpu
1947–1949. Jóhanna lést úr krabbameini 8. september 1950 tæplega 53 ára að
aldri. (Aðalbjörg Sigurðardóttir, „Jóhanna knudsen“, Melkorka vI:6 (1950), bls.
70–71; Hjúkrunarkvennatal 1969 (Reykjavík: Hjúkrunarfélag Íslands 1969), bls.
197–198.)
5 ÞÍ (Þjóðskjalasafn Íslands). Ue (Ungmennaeftirlit). B/1–78. Aðalheiður, Fríða og
Ósvaldur knudsen til Þjóðskjalasafns Íslands, 30. september 1961.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 94