Saga - 2013, Qupperneq 125

lögreglustjóra. Landlæknir tók líka fram að athuganir lögreglunnar
hefðu flett ofan af „geigvænlegum staðreyndum“ um ólifnað í
Reykjavík. Tillögu Jóhönnu um að lögreglan vistaði vændiskonur
á vinnuhæli gerði landlæknir að sinni. Þá vildi hann helst flytja öll
stúlkubörn 12–16 ára burtu úr bænum og koma þeim fyrir á vist-
stofnunum fjarri setuliðinu. Síðan yrði þeim, sem treysta mætti,
leyft að flytja smám saman aftur í bæinn, þar sem þær yrðu hafðar
undir „ströngu eftirliti“, svo sem kennslukvenna, hjúkrunarkvenna
og skátastúlkna.100
Með þessu embættisbréfi hafði landlæknir opinberlega hafið her-
ferðina til að sannfæra almenning um hættuna af ástandinu. Í júlílok
1941 notaði dómsmálaráðherra síðan bréf landlæknis sem ástæðu til
að skipa rannsóknarnefnd um siðferðismál. Nefndin átti einnig að
gera tillögur um lausn á þeim vanda sem skapast hefði vegna sam-
skipta kvenna við hermenn. Ráðherrann ætlaði nefndinni augljós-
lega að koma rannsókn Jóhönnu knudsen á framfæri við almenning
og greiða götuna fyrir úrbótum í hennar anda. Jóhanna segir að þeir
Hermann, Agnar og vilmundur hafi ásamt sakadóm ara valið nefnd-
armenn, en þeir voru Benedikt Tómasson læknir, dr. Broddi
Jóhannesson sálfræðingur og séra Sigurbjörn einars son, síðar bisk-
up.
Í ágúst 1941, þremur vikum eftir skipun nefndarinnar, birti hún
skýrslu sem vakti geysiathygli um land allt. Í skýrslunni sagði að
lögreglan hefði skráð um 500 konur á aldrinum 12–61 árs, sem teld-
ust hafa „mjög náin afskipti af setuliðinu“, þar af meira en 150 „á
mjög lágu siðferðisstigi“. Lögreglan hefði þó ekki haft tækifæri til að
safna heimildum um nema á að giska 20% þeirra bæjarkvenna sem
umgengjust „setuliðið meira og minna“. eftir því að dæma voru alls
ástandið og yfirvöldin 123
100 Þegar litið er á ýmis ummæli vilmundar í embættisbréfinu, sést hve þau svipa
til skýrslu Jóhönnu knudsen, sem hann sýndi mikið traust: „er það sök fyrir
sig, að hér er nú vitað um kvenfólk í tuga tali á allra lægsta þrepi
skækjulifnaðar, svo og það, að ótrúlegur fjöldi annarra fullorðinna kvenna í
ýmsum stéttum virðist lifa svo menningarlausu léttúðarlífi, að furðu gegnir.
Hitt er viðbjóðslegast, ef niðurstöður lögreglunnar um það eru á rökum reistar,
að ólifnaður stúlkubarna á aldrinum 12–16 ára og jafnvel yngri sé svo
almennur orðinn og breiðist svo ört út, að ekkert heimili frá hinum aumustu til
hinna best settu geti talið sig öruggt öllu lengur.“ (Heilbrigðisskýrslur 1940 , bls.
199–208.)
101 „Athugun á siðferðislegum vandamálum Reykjavíkur“ og „Skuggalegar
myndir af siðferði reykvískra kvenna“, Morgunblaðið 28. ágúst 1941, bls. 3, 6 og
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 123