Saga - 2013, Blaðsíða 150

hann sver af sér aðild en einhver hefur framið verknaðinn sem hann
ber húsbóndaábyrgð á, þá lækkar sektin niður í fjórðung. ekkert er
sagt um refsingu þess sem verkið vann — sem gæti t.d. verið móðir
barnsins, jafnvel húsfreyjan sjálf. ekki nema það sé þræll — virðist
helst átt við karlmann — sem ákveður sjálfur að bera út barn sitt, þá
liggur við því líkamsrefsing: húðstrýking — nema húsbóndi þræls-
ins kaupi hann undan refsingu með gjaldi. Auk þess sem bóndi skal,
samkvæmt Gulaþingslögum, gjalda sekt fyrir þrælinn eins og fyrir
annað heimilisfólk sitt. Athyglisvert er að sjá reiknað með að
aðkeyptur þræll lifi einhvers konar fjölskyldulífi, beri a.m.k. nógu
mikla ábyrgð á barni sínu til að hann geti freistast til að farga því
nýfæddu.15
Sektin fyrir að bera út barn, þrjár merkur, er eins og hin vægasta
af þremur refsingum íslensku þjóðveldislaganna. Þar var skóggang-
ur þyngstur, þá fjörbaugsgarður og loks þriggja marka fésekt —
hvorki hærri né lægri. Í norsku kristindómsbálkunum eru sektir
miklu breytilegri. en á elsta stigi kann þriggja marka sekt að hafa
verið stöðluð refsing fyrir brot gegn kristinni trú, jafnvel dýrkun
heiðinna goða.16
en af hverju taldist barnaútburður brot gegn kristinni trú sér-
helgi skúli kjartansson148
15 Ófeðrað ambáttarbarn er allt annað mál sem húsbóndi ber ábyrgð á samkvæmt
sérstöku ákvæði í Frostaþingslögum (NGL I, bls. 133):
en ambáttarbarn hvert, er eigi gengur faðir viður, þá skal drottinn hyggja
fyrir þar til er faðir gengur viður. en barn skal eigi láta deyja handa millim. en
ef deyja lætur, gjaldi þrjár merkur …
16 „en ef maður verður að því sannur að hann fer meður heiðin blót … þá er
hann sekur þremur mörkum.“ De eldste østlandske kristenrettene, bls. 213 (NGL
I, bls. 372). Þetta er kristin réttur Borgarþingslaga eldri, ákvæðið aðeins
varðveitt í einu handriti. Önnur handrit (t.d. De eldste, bls. 174) hafa samsvar-
andi ákvæði sem hlýtur að vera frá yngra stigi réttarþróunar. Þar er blót ekki
nefnt en spádómsatferli (útisetur o.s.frv.) gert óbótaverk. Gulaþingslög nefna
blót og leggja við þeim stranga refsingu, aleigumissi og annaðhvort kirkjulegar
skriftir eða útlegð (Den eldre Gulatings lova, bls. 52 — hér er ekki samanburður
við „Ólafstexta“). Sýnir það víst yngra stigið, sömuleiðis gríðarhá sekt — 40
merkur — við ekki alvarlegra athæfi en að láta spá fyrir sér (bls. 50). Í Grágás
er blót og hliðstætt athæfi látið varða fjörbaugsgarð (Grágás. Lagasafn íslensk
þjóðveldisins. Útg. Gunnar karlsson, krist ján Sveinsson og Mörður Árnason
(Rvík.: Mál og menning 1992), bls. 19). Sú refsing hlýtur að vera gömul í
íslenskum lögum úr því Ari fróði telur hana hafa gilt fyrir launblót allt frá
kristnitöku. ekki skal fullyrt að þriggja marka sekt við slíkum brotum hafi
nokkurn tíma tíðkast um allan Noreg.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 148