Saga - 2013, Side 151

staklega? Morð og manndráp voru auðvitað að öllu jöfnu bönnuð,
vissulega ekki talin kristilegt athæfi, en um slíkt er samt ekki fjallað í
kristindómsbálkum laganna og sektir runnu, ef því var að skipta, til
konungs en ekki biskups. Nema svokallað „heiðið morð“, þ.e. að
bana barni nýfæddu og óskírðu. „Því er heiðið morð verra en kristið,“
útskýra Borgarþingslög, „að fyrirfarið er þess manns sálu er heiðinn
deyr.“17 Þess vegna hafa ákvæði um ungbarnadráp þótt eiga heima
í kristindómsbálkum austanfjallslaganna, öll miðuð við að móðirin
sé hin seka. Refsing Borgarþingslaga er ævilöng útlegð (nema verkið
sé unnið í sturlun). eiðsifaþingslög miða við tímabundna útlegð og
síðan sekt, bæði til konungs („hálft manngildi“) og biskups —
einmitt þrjár merkur.18
Refsingin hert
Tilviljun virðist ráða nokkru um hvað tekið er fram í lögunum og
hvað ekki, t.d. að Grágás skuli ekki nefna útburð barna sem
Íslendingar töldu sig þó hafa bannað fljótlega eftir kristnitöku. Í
norsku lögunum, sem eru stuttorðari en þau íslensku, mun enn
meira vanta á að allt komi fram sem á gat reynt. Ábyrgð manns, sem
ákveður að bera út barn þó hann framkvæmi það ekki sjálfur, hefur
þannig væntanlega verið svipuð í Gulaþingi og Frostaþingi þó
henni sé aðeins lýst í öðrum lögunum. Og einhver refsing hefur
legið við annars konar barnadrápi þótt hvorug lögin nefni annað en
útburð.
Að bera út barn var vissulega „heiðið morð“ í skilningi austan-
fjallslaganna og vekur því athygli hin tiltölulega væga refsing. ekki
fylgir bölvun barni? 149
17 De eldste østlandske kristenrettene, bls. 124 (NGL I, bls. 340).
18 De eldste østlandske kristenrettene, bls. 4, 122, 124 (NGL I, bls. 340, 376).
19 Handrit Frostaþingslaga geyma lítið af sýnilega úreltu efni, og þessi klausa
gengur aftur, mikið til orðrétt, í svonefndum „kristinrétti Jóns erkibiskups“
(NGL II. Útg. R. keyser og P. A. Munch (Christiania: s.n. 1848), bls. 343–344)
frá 1273. Þar er meira að segja sektin til biskups helmingi lægri, 12 aurar, ef
barn er „borið út að bónda ráði“, og líka helmingi lægri, þrír aurar, ef sá ber út
sem bóndi er ábyrgur fyrir. ekki er þó víst að lægri upphæðirnar séu vísvitandi
breyting; kannski flutu þær með úr eldra forriti sem hafði aðrar tölur en
varðveittu handritin. ekki veit ég hvort það var fyrir annað en vangá að
gamalt ákvæði um útburð var tekið upp í kristinrétt erkibiskups; það á sér
a.m.k. ekki hliðstæðu í öðrum gerðum kristinréttar nýja.
20 Den eldre Gulatingslova, bls. 45. Í samanburðargerðinni er Ólafstextanum sleppt
en munurinn kemur fram í kaflafyrirsögn: „Hér hefir Magnús konungur gjört
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 149