Saga - 2013, Side 152

verður séð að henni hafi nokkurn tíma verið breytt í Frostaþings -
lögum.19 en í Magnúsartexta Gulaþingslaga hefur klausa
Ólafsgerðarinnar, sú sem fyrr var vitnað til, verið rækilega
endurskoð uð:20
ef maður ber út barn sitt, heiðið eða kristið [skírt eða óskírt], og spillir,
og verður hann kunnur og sannur að því, þá hefir sá fyrirgjört fé og
friði og köllum vér það morðið mikla. en ef spillir man manna barni
sínu, heiðnu eða kristnu, þá skal skapdrottinn [löglegur eigandi] hafa
hýtt fyrir fimmt, eða fært konungsmönnum ellar [ellegar], og eigi kost
að selja utanlands ef hann vill og blandi eigi mötuneyti við [matist ekki
með].
Hér er tekið fram sérstaklega að sama refsing liggi við hvort sem
barn er borið út skírt eða óskírt. Hugsun eldri laganna hafði þó varla
verið sú að fólk megi bera út börn sín að vild, bara að þau séu skírð
fyrst.21 Fremur er þar gengið út frá því að skírt barn sé komið inn í
samfélagið, njóti venjulegrar mannhelgi og verndar hinna veraldlegu
laga. Hér er þá verið að auka réttarvernd nýfæddra (og óskírðra)
barna til jafns við önnur ungbörn, líkt og gert var austanfjalls með
ákvæðunum um „heiðið morð“. Að tortíma barni sem búið var að
skíra hefði væntanlega ekki kallast útburður á eldra stiginu, en nú
liggur sama refsing við hvoru tveggja og þess vegna hægt að tala
um það í einu lagi.
Í Gulaþingslögum er alveg ljóst að væga refsingin er upprunaleg
en hert við endurskoðun laganna á 12. öld. Þá er líklegt að hið sama
gildi austanfjalls: barnaútburður hafi ekki alla tíð verið talinn þvílíkt
ódæðisverk sem ungbarnadráp er samkvæmt hinum varð veittu lög-
um. kristnu lögin eru þá upphaflega skrásett í samfélagi sem hafði
ekki litið á útburð barna sem neitt afbrot þótt fallist væri á að
afnema hann af trúarlegum ástæðum. Löngu síðar eru refsingar
hertar stórlega og getur það átt sér tvær alveg gagnstæðar skýringar.
helgi skúli kjartansson150
að óbótamáli er Ólafur konungur hafði gjört að þriggja marka máli.“ Í svo-
kölluðum „kristinrétti Sverris konungs“, sem er samsteypa úr Frostaþings- og
Gulaþingslögum — og varla gerð fyrr en um 1300, telur Bjørg Dale Spørck
(„etterord“, bls. 158) — er tekin upp klausa Gulaþingslaga um „morðið mikla“
(NGL I, bls. 419) en sleppt ákvæði Frostaþingslaga um þriggja marka sektina,
væntanlega af því að ritstjóri hefur talið það úrelt lög.
21 Sá er þó skilningur Gunnhild kværness, Blote kan ein gjere om det berre skjer i
løynd. Kristenrettane i Gulatingslova og Grágás og forholdet mellom dei. kULTs
skriftserie 65 (Osló: Noregs forskningsråd 1996), bls. 121.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 150