Saga - 2013, Side 157

Í framkvæmd þurfti hins vegar hreinar línur svo að prestar vissu
hvað ætti að skíra og hvað ekki. Með tímanum varð reglan sú að láta
barnið njóta vafans, skíra allt sem lífsanda dró og af konu var fætt,
en með fyrirvara ef vafi lék á manneðli barnsins.32 Áður hafði hin
praktíska guðfræði reynt að gefa framkvæmanlegar þumalfingurs-
reglur, helst einmitt þá að telja allt til manna sem mannshöfuð er á.33
Þessi einfalda viðmiðun við höfuðið var tæplega mjög góð guð -
fræði. kirkjufeður og skólaspekingar voru ekki vissir um hvernig
ráða mætti af ytra útliti hverjum Guð hefði gefið mannsanda. Þeir
færðu t.d. rök ýmist með því eða móti að furðuþjóðinni hunds-
höfðum (cynocephali — sem helst myndu hittast fyrir í Dan mörku)
mætti boða kristna trú, jafnvel höfuðleysingjum (blemmyas —
höfðu munn á bringu og augu á öxlum), og sams konar vafi gilti
um vansköpuð börn.34 Að dæma eftir höfðinu einu varð samt ofan
á, hjá lögfræðingum á 14. öld og upp úr því einnig guðfræðing-
um,35 og þess gætir víða í prentuðum ritum um guðfræði skírnar-
innar.36 ekki virðist líklegt að Norðmenn hafi á 12. og 13. öld tekið
það upp hjá sjálfum sér sem síðar varð svo áberandi í evrópskum
textum, miklu fremur að þeir hafi lært það sem gjaldgenga guð -
fræði sunnan úr löndum. Þegar löggjafinn vill „ala barn hvert er
borið verður og manns er höfuð á,“ þá er hann að innleiða almennt
guðfræðilegt viðmið. ekki endilega af því menn búist við að börn
fæðist sem skorti mannshöfuð og mikilvægt sé að skíra ekki, heldur
fylgir bölvun barni? 155
34 van der Lugt, „L’humanité des monstres“, bls. 5–6, 12–13.
35 Sama heimild, bls. 12.
36 Sbr. nmgr. 34. Flóknari sjónarmið sjást hjá sumum höfundum (t.d. Joannis
Marin, Theologiae speculativae et moralis tomus tertius (Feneyjar: Typographia
Balleoniana 1720), bls. 84–85) en hjá öðrum eru línurnar svo hreinar að barn
með vel skapað mannshöfuð ber að skíra þótt allir aðrir líkamshlutar séu af
grís eða kálfi (t.d. Laurentius Neesen, Theologia moralis christiana de actibus hum-
anis (Mechelen: Gisbert Lints 1675), bls. 408).
37 „Á meðan gróa grös í mold / og glóir nokkur stjarna,“ segir skáldið, ekki til
þess að gera ljóst hvenær ósk hans fellur úr gildi heldur einmitt til að sýna að
hún eigi aldrei að falla úr gildi. Á sama hátt getur „barn … er manns er höfuð
á“ í rauninni táknað hvert einasta barn, hitt sé bara fræðilegur möguleiki.
38 Grágás. Konungsbók. Útg. vilhjálmur Finsen (Odense: Odense universitetsforlag
1974 — ljóspr. frumútgáfu 1852, einnig á vefnum Septentrionalia), bls. 3. Í
kristinna laga þætti konungsbókar er 13. aldar efni aftast, textinn að öðru leyti
væntanlega eftir forriti frá um 1200 eða fyrr.
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 155